غدد ساقه‌ای

[رزیتا]

غدد ساقه‌ای




غده‌ها معمولا به صورت اندام‌های حجیم و زیرزمینی بوده ، بر اثر اندوختن مواد غذایی و تورم بخشی از ساقه ، ریشه ، یا محور زیر لپه‌ای گاه همراه با تورم بخشی از ریشه بوجود آمده و بر حسب نوع اندامی که غده تبدیل می‌شود نامگذاری می‌گردد.

تنوع غده ساقه‌ای

غدد ساقه‌ای تقریبا همگی زیر خاک قرار دارند مگر در برخی از گیاهان مانند کلم قمری که غده آن بر اثر تورم بخش انتهایی ساقه هوایی بوجود می‌آید. در بین غدد ساقه‌ای زیرزمینی ، غده سیب زمینی ترشی ساختاری مشابه با ساختار سیب زمینی معمولی دارد، ولی مواد اندوخته‌ای آن اینولین است. در سطح غده سیب زمینی ترشی فلسهای مشخصی برخلاف غده سیب زمینی معمولی که منفرد هستند به صورت مارپیچی قرار دارند. در غده سیب زمینی ترشی کناره‌های فلسهای مجاور هم به یکدیگر رسیده هر دو فلس یک حلقه کامل در پیرامون غده تشکیل می‌دهند فلسها در غده‌های کوچک و خوراکی استاکیس توبری فرا از تیره نعناع نیز بزرگ ، متقابل و به خوبی قابل رویت هستند در ریزوم این استاکیس تورم بیشتر در حد میان گره‌هاست و ریزوم در محل گره‌ها فرورفتگی دارد. در انتهای این ریزوم جوانه انتهایی به صورت برجستگی کوچکی قابل دید است.

وقتی جوانه‌ای از یک غده گیاه تازه‌ای را بوجود می‌آورد، آن غده در جریان رشد ساقه هوایی بر اثر از دست دادن مواد اندوخته‌ای که صرف رشد جوانه می‌شود تهی شده ، از بین می‌رود. برخی از غده‌های ساقه‌ای مانند غده سیکلامن ، گلایول و زنبق‌های غده‌دار پایا بوده ، چندین سال دوام آورده ، هر ساله نیز ساقه‌های هوایی متعدد می‌دهند. این نوع غده‌ها معمولا بر اثر تورم یک میان گره که غالبا میان گره ساقه است و بوسیله چند فلس محافظ پوشیده شده است بوجود می‌آیند. به این غده‌ها ریزوم غده‌ای یا غده‌های سفت نیز می‌گویند. جوانه انتهایی در غده‌های سفت به خوبی قابل رویت است.

پیدایش و تشکیل غده سیب زمینی

بر اثر رویش غده سیب زمنی ساقه‌های هوایی با رشد عمودی از آن بوجود آمده ، روی آنها ابتدا برگهایی با رشد محدود ظاهر شده ، سپس تحلیل رفته ، به صورت فلسهای کوچک در می‌آیند. همزمان با پیدایش این فلسها در قسمت پایین ساقه نیز ریشه‌های نا به جای زیادی بوجود می‌آیند. با فرو رفتن این ریشه‌ها در خاک ، برگهای واقعی که پهن و سبزینه‌دار هستند روی‌اقه ظاهر شده ، عمل کربن‌گیری و فتوسنتز را آغاز می‌کنند موازی با پیدایش برگهای سبز روی ساقه‌های هوایی ، جوانه‌های جانبی واقع در کنار فلسها در بخش زیر خاک ساقه نیز شروع به رشد کرده ، ساقه زیرزمینی را بوجود می‌آورند.

ریشه این ساقه‌های زیر خاکی در جهت افقی است و در حقیقت یک نوع استولون زیرزمینی هستند. در انتهای این استولونها ، تعداد زیادی از میان گره‌ها متراکم و متورم شده ، ایجاد تعدادی غده را به آن سیب زمینی می‌گوییم می‌کنند. روی غده‌های سیب زمینی در همان ابتدای تشکیل به خوبی می‌توان محل گره‌های استولون را به علت وجود فلسها به خوبی مشاهده کرد. فلسهای روی غده‌ها غالبا پس از رشد و کامل شدن آنها ریخته ، فقط جای زخم آنها روی غده باقی می‌ماند. بخش خارجی غده سیب زمینی را معمولا لایه‌ای از چوب پنبه که ضخامت آن در غده‌های مختلف است و روی آن عدسکها را به خوبی می‌توان مشاهده کرد می‌پوشاند.


اختصاصات یک غده سیب زمینی

1. یکی از دو انتهای غده به استلن که باریک و رشد نکرده است ختم شده ، در انتهای دیگر آن جوانه راسی قرار دارد.
2. در سطح غده سیب زمینی آثار فلسهای مربوط به گره‌های استلن که در جریان رشد غده از بین رفته‌اند دیده می‌شوند. آثار باقی مانده از فلسهای مزبور با آنکه روی غده ظاهرا از هم فواصل نامرتب دارند. (به علت رشد قطری و قطبی غده) ولی در اصل از نظم فیلوتاکسی مارپیچی پنج پنجی پیروی می‌کنند.
3. در کنار فلسها فرورفتگی‌های ناشی از محل جوانه‌های جانبی که به آنها چشم سیب زمینی می‌گویند دیده می‌شود.

ساختار تشریحی غده

ساختار کلی تشریحی غده سیب زمینی را که در برش عرضی آن به آسانی می‌توان دید شامل پارانشیم مغزی ، اشعه وسطی و پارانشیم پوستی یا سلولهای درشت محتوی نشاسته فراوان است.

!!جوانه‌ها در غده
در بررسی دقیق چشم‌های سیب زمینی متوجه سه جوانه در کنار هر فلس آن می‌شویم. یکی از این فلسها در وسط و دوتای دیگر در طرفین آن قرار دارند. آزمایش دقیق نشان می‌دهد که دو جوانه طرفی در کنار دو برگ α و β که در حقیقت پیش برگهای جوانه وسطی هستند به علت قطور شدن و غده‌ای شدن ساقه اصلی از هم دور شده‌اند. دو جوانه جانبی نیز در واقع انشعابی از جوانه وسطی به شمار می‌آیند.

1. علت واقع شدن جوانه‌های جانبی در بغل دو پیش برگ جوانه مرکزی در حقیقت ناشی از کشیدگی سطح غده بر اثر تورم آن است.
2. چشم‌های نزدیک به انتهای غده سیب زمینی فقط از یک جوانه تشکیل می‌یابند و در این بخش تراکم مواد ذخیره‌ای نیز نسبتا کم است.