| زبان ادب و فرهنگ کردی مسائل مربوط به زبان و ادبیات و فرهنگ کردی از قبیل شعر داستان نوشته نقد بیوگرافی و ....
kurdish culture |
04-27-2012
|
 |
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی   |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(ل)
لۆقا:
له قوتابیه‌كانی پۆلسه، ڕۆڵی بینی له بڵاوكردنه‌وه‌ی گومڕایی و سه‌رلێشێواوی له ناو نه‌سرانیه‌كاندا.
له‌نده‌ن:
پایته‌ختی به‌ریتانیایه له سه‌ر ڕووباری تایمزه له خوارووی ڕۆژهه‌ڵاتی ئینگلته‌راوه.
لینین:
سیاسی و تێوردانه‌ری شۆڕشگێڕی ڕوسی، دامه‌زرێنه‌رو فه‌یله‌سووفی هه‌ره گه‌وره‌ی به‌لشه‌فی، له ساڵی (1924)ز مردووه.
لێكچوێنه‌ره‌كان:
یه‌كه‌م كۆمه‌ڵێك كه لێكچواندنیان وتبێ به‌یانیه‌كان بوون، ئه‌وانیش كۆمه‌ڵێك بوون له ڕافزیه ڕۆچووه‌كان، وه یه‌كه‌م كه‌سێكیش له‌م ئوممه‌ته‌دا لێكچواندن (التشبیه)ی له‌م ئوممه‌تدا بڵاو كردبێته‌وه هیشامی كوڕی حه‌كه‌می ڕافزی بوو، وه لێكچوێنه‌ره‌كانیش دوو كۆمه‌ڵن: كۆمه‌ڵێك زاتی خوا ئه‌چوێنن به زاتی دروستكراوه‌كان، وه‌ك هیشامیه‌كان و سه‌به‌ئیه‌كان، وه كۆمه‌ڵێكیش سیفاته‌كانی خوا ئه‌چوێنن به سیفاتی دروستكراوه‌كان، وه‌ك موعته‌زیله‌كانی به‌سره، به‌ڵكو هه‌موو ته‌ئویلچیه‌كان و په‌كخه‌ر(معطلة)كان له بنچینه‌دا لێكچوێنه‌رن، وه له تاقم و كۆمه‌ڵه‌كانی لێكچوێنه‌ره‌كان مه‌غیریه‌و كه‌رامیه.
لالكائی:
باوكی قاسم هبةالله كوڕی حه‌سه‌ن كوڕی مه‌نسووری شافعی لالكائی، له كاتی خۆیدا سوودمه‌ند بووه بۆ خه‌ڵكی به‌غداد، فیقهی شافعی خوێندووه تواناو لێهاتویی تیدا په‌یدا كردووه، چه‌ند دانراوێكی هه‌ن له به‌ناوبانگترینیان:شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة، له ساڵی (418)ك وه‌فاتی كردووه.
لاهووتییه‌ت:
theology، خوداناسی، لێکۆڵینه‌وه له باوه‌ڕێکی ئایینی.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
|
جای تبلیغات شما اینجا خالیست با ما تماس بگیرید
|
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(م )1
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(م )1
مكة:
(بلدالحرام)ه، ئه‌كه‌وێته نێوه‌ڕاستی دورگه‌ی عه‌ره‌بیه‌وه له ڕووی ڕۆژئاواوه، له ناوه‌كانی:بكة، أم القرى،البلد الحرام، البلد الامین.
منى:
شوێنێكی نزیكه له مه‌ككه‌و عه‌ره‌فاته‌وه، شوێنی به‌رد فڕێدانی لێیه، وه له نزیكی ئه‌شكه‌وتۆكه‌ی حیرایه كه پێغه‌مبه‌ر صلىالله علیه وسلم پێش وه‌حی خواپه‌رستی تیا ئه‌كرد
مه‌ككه:
(بلدالحرام)ه، ئه‌كه‌وێته نێوه‌ڕاستی دورگه‌ی عه‌ره‌بیه‌وه له ڕووی ڕۆژئاواوه، له ناوه‌كانی:بكة، أم القرى،البلد الحرام، البلد الامین.
مه‌تتا:
خاوه‌نی ینجیلی یه‌كه‌م مه‌تتا.
مه‌دینه:
شاره‌كه‌ی پێغه‌مبه‌ره دروودی خوای لێ بێت كه كۆچی بۆ كرد له مه‌ككه‌وه، بووه پێگه‌ی بانگه‌وازی ئیسلام و له‌وێوه ئیسلام به دنیادا بڵاو بۆوه. له پێش كۆچی پێغه‌مبه‌ر دروودی خوای لێ بێت هه‌ردوو هۆزی ئه‌وس و خه‌زره‌ج و كۆمه‌ڵێك له جووله‌كه تیایدا نیشته‌جێ ببوون. له ناوه‌كانی دیكه‌ی مه‌دینه: یه‌سریب (یثرب).
مه‌رقه‌س:
مه‌رقه‌س یان قه‌دیس یۆحه‌ننا، یه‌كێك له چوار ئینجیلیه‌كه، دامه‌زراندنی كه‌نیسه‌ی ئه‌سكه‌نده‌ریه ئه‌درێته پاڵ ئه‌و، ئینجیله‌كه له نزیكه‌ی ساڵی (64)ز نووسی.
مه‌عبد الجهنی:
مه‌عبه‌د كوڕی عبدالله كوڕی عه‌كیم كوڕی عه‌ویم، گومڕایه‌كی بیدعه‌چی، یه‌كه‌م كه‌سێك بوو كه به ڕێگه‌یه‌كی بیدعی و داهێنراو قسه‌ی له سه‌ر قه‌ده‌ر كردبێ، به كوژراوی له ساڵی (80)ك مرد.
مولحیده‌كان:
ئیلحادو بێ باوه‌ڕی ڕێڕه‌وێكی فه‌لسه‌فیه له سه‌ر بیرۆكه‌یه‌كی عه‌ده‌می دامه‌زراوه كه بنه‌ماكه‌ی ئنكاركردن و باوه‌ڕ نه‌بوونه به خوای په‌روه‌ردگار سبحانه‌وتعالی، مولحیدو بێ باوه‌ڕه‌كان بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ئه‌كه‌ن كه بوونه‌وه‌ر به بێ دروستكه‌ر هاتۆته بوون، وه مادده هه‌ر بوو هه‌تا هه‌تایه، وه له یه‌ك كاتا دروستكه‌رو دروستكراویشه، وه زۆرێك له وڵاته‌كانی ڕۆژئاواو ڕۆژهه‌ڵات ئه‌ناڵێنن به ده‌ست ڕه‌وت و ڕێبازی ئیلحادیه‌وه كه شیوعیه‌تی ڕووخاو عیلمانیه‌تی فێڵاوی تیانا به‌رجه‌سته‌ی كردووه.
موڕجیئه:
یه‌كێكن له تاقمه كه‌لامیه‌كان كه خاوه‌ن كۆمه‌ڵێ مه‌فاهیمی هه‌ڵه‌ن له مه‌سه‌لی عه‌قیده‌و ئیماندا، هیچ بوون و كیانێكیان نه‌ماوه، قسه‌و باسه‌كانیان له ناو زۆرێك له تاقم و كۆمه‌ڵه‌كانی دیكه‌دا بڵاو بونه‌وه، وه یه‌كه‌م كه‌سێكیش كه له سه‌ر ئیڕجاء قسه‌ی كردووه: ذر كوڕی عبدالله‌ی مه‌ذحه‌جی بووه، وه توندترین جۆره‌كانی ئیڕجاء ئه‌وانه‌ن كه ده‌ڵێن: ئیمان وباوه‌ڕ ته‌نها مه‌عریفه‌و زانیاریه، وه كوفرو بێباوه‌ڕیش ته‌نها نه‌فامی و بێ ئاگاییه به خواو به‌س، وه له قسه‌ی ئه‌مانه‌شه‌وه ئه‌وه وه‌رده‌گیرێ كه ئیبلیس و فیرعه‌ون ئیمانداری ته‌واو بوون.
موڕجیئه‌كان:
یه‌كێكن له تاقمه كه‌لامیه‌كان كه خاوه‌ن كۆمه‌ڵێ مه‌فاهیمی هه‌ڵه‌ن له مه‌سه‌لی عه‌قیده‌و ئیماندا، هیچ بوون و كیانێكیان نه‌ماوه، قسه‌و باسه‌كانیان له ناو زۆرێك له تاقم و كۆمه‌ڵه‌كانی دیكه‌دا بڵاو بونه‌وه، وه یه‌كه‌م كه‌سێكیش كه له سه‌ر ئیڕجاء قسه‌ی كردووه: ذر كوڕی عبدالله‌ی مه‌ذحه‌جی بووه، وه توندترین جۆره‌كانی ئیڕجاء ئه‌وانه‌ن كه ده‌ڵێن: ئیمان وباوه‌ڕ ته‌نها مه‌عریفه‌و زانیاریه، وه كوفرو بێباوه‌ڕیش ته‌نها نه‌فامی و بێ ئاگاییه به خواو به‌س، وه له قسه‌ی ئه‌مانه‌شه‌وه ئه‌وه وه‌رده‌گیرێ كه ئیبلیس و فیرعه‌ون ئیمانداری ته‌واو بوون
موحه‌ممه‌د ئه‌لفاتیح:
سوڵتان موحه‌ممه‌دی دووه‌م (الفاتح)، ڕزگاركه‌ری قوسته‌نتینییه ساڵی (٨٥٧)ی كۆچی.
موحه‌ممه‌د عه‌بده:
موحه‌ممه‌د عه‌بده كوڕی حه‌سه‌نی توركومانی میسری، له ساڵی (1849) له دایك بووه، به لای ته‌ئویلی عه‌قلانی هاوچه‌رخ بۆ قورئان و سوننه‌ت دایئه‌تاشی، هه‌روه‌ها مه‌یلی به لای وه پێشخستنی ژیری به سه‌ر ده‌قه‌كانی كتاب و سوننه‌تدا هه‌بوو، لافی ئه‌وه‌ی لێ ئه‌دا كه ئیسلام پشت به به‌ڵگه‌ی ژیری ئه‌به‌ستێ، وه به ژیری به‌ڵگه دێنێته‌وه نه‌ك به موعجیزات، كۆمه‌ڵێكی ئاینی سیاسی دامه‌زراند كه مه‌به‌ستی نزیك كردنه‌وه بوو له نێوان ئاینه‌كاندا (ئیسلام، نه‌سرانیه‌ت، جووله‌كایه‌تی) ڕۆژنامه‌ی (الوقائع المصرية)ی ده‌ركرد، دژایه‌تی ئینگلیزی كردو ئه‌وجا نه‌فی كرا، وه له گه‌ڵ (جمال الدینی ئه‌فغانی)دا ڕۆژنامه‌ی ( العروة الوثقى)یان ده‌ركرد، موفتی وڵاتی میسر بوو ساڵی (1889)ز، له ساڵی (1905) مرد.
موحه‌ممه‌دی كوڕی كیرام:
باوكی عبدالله موحه‌ممه‌دی كوڕی كیرام سه‌جستانی، خواناسی موته‌كه‌لیم شێخی كه‌رامیه‌كان، به هۆی بیدعه‌كه‌یه‌وه فه‌رمووده‌كانی وه‌رنه‌گیراوون، هه‌شت ساڵ له پێناوی بیدعه‌كه‌یدا له نیسابوور گیراوه، پاشان به‌ربووه‌و به‌ره‌و (بیت المقدس) هاتووه‌و له ساڵی(255)ك له شام مردووه.
موحه‌ممه‌دی كوڕی عبدالوهاب:
پێشه‌وای موجه‌دید، شێخی ئیسلام محمد كوڕی عبدالوهاب كوڕی سوله‌یمانی ته‌میمی نه‌جدی، پێشه‌وای ڕاپه‌ڕینی ئاینی چاكسازی نوێ له دورگه‌ی عه‌ره‌ب، به ڕه‌حمه‌ت بێ له سالی (١٢٠٦) كۆچی وه‌فاتی كردووه.
موزه‌نی:
ئیسماعیل كوڕی یه‌حیای موزه‌نی باوكی ئیبراهیم، قوتابی شافعی و بڵاوكه‌ره‌وه‌ی مه‌زهه‌به‌كه‌ی بوو، له خه‌ڵكی میسره، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (264)ك وه‌فاتی كردووه.
موزده‌لیفه:
شوێنێكه له نێوان عه‌ره‌فات و مینا، پاش ئه‌وه‌ی حاجیه‌كان له عه‌ره‌فات ئه‌گه‌ڕێنه‌وه تیایدا ده‌مێننه‌وه، وه له نێوان ئیواره‌و خه‌وتناندا نوێژی تیا كۆ ئه‌كه‌نه‌وه.
موسلیم:
پێشه‌وای حافظ موسلیم كوڕی حه‌ججاج كوری موسلیمی قوشه‌یری نیسابورییه، أبو الحسن، خاوه‌نی سه‌حیحی به‌ناوبانگ، له ساڵی (261)ك وه‌فاتی كردووه.
موسنه‌د:
دانراوی ئیمام ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌نبه‌ل، كه له گه‌وره‌ترین و فراوانترین كتێبه‌كانی فه‌رمووده‌یه، ئه‌حمه‌د به كوڕه‌كی خۆی ده‌ڵێ "پاێزگاری ئه‌م موسنه‌ده بكه‌و بیپارێزه، به ڕاستی ده‌بێته پێشه‌وا بۆ خه‌ڵكی".
موسنه‌دی ئیمام ئه‌حمه‌د:
ئی پێشه‌وا (ئه‌حمه‌دی كوری حه‌نبه‌ل)ه، وه له گه‌وره‌ترین و فراوانترین كتێبی فه‌رمووده‌یه، ئه‌حمه‌د به كوڕه‌كه‌ی ده‌ڵێ سه‌باره‌ت به‌م كتێبه: "ئه‌م موسنه‌ده بپارێزه‌و مه‌یفه‌وتێنه، چونكه له داهاتوودا ده‌بێته پێشه‌وای خه‌ڵكی".
موعته‌زیله:
كۆمه‌ڵێكی ئیسلامین له كۆتاییه‌كان سه‌رده‌می ئه‌مه‌ویدا دروست بوون، پشتیان به ژیری ڕووت به‌ستووه له تێگه‌یشتنیان بۆ عه‌قیده‌و بیرو باوه‌ڕ ئه‌ویش به هۆی كاریگه‌ربوونیان به هه‌ندێ فه‌لسه‌فه‌ی هێنراوو، كه وای لێكردن له عه‌قیده‌و بیرو باوه‌ڕی سه‌له‌ف لابده‌ن، وه هۆی ناوبردنیشیان به موعته‌زیله ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كه‌نارگیر بوونی واٍصلی كوڕی عطاء له كۆڕی ده‌رسه‌كانی حه‌سه‌نی به‌سری، له بیرو باوه‌ڕیان: ئینكاركردنی هه‌موو سیفاته‌كان، وه قسه‌ی ئه‌وه كه خاوه‌ن تاوانی گه‌وره نه كافره‌و نه باوه‌ڕداره، وه قسه‌ی ئه‌وه‌ی كه قورئان دروستكراوه، وه شتانی دیكه‌ش.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(م )2
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(م )2
موعته‌زیله‌كان:
كۆمه‌ڵێكی ئیسلامین له كۆتاییه‌كان سه‌رده‌می ئه‌مه‌ویدا دروست بوون، پشتیان به ژیری ڕووت به‌ستووه له تێگه‌یشتنیان بۆ عه‌قیده‌و بیرو باوه‌ڕ ئه‌ویش به هۆی كاریگه‌ربوونیان به هه‌ندێ فه‌لسه‌فه‌ی هێنراوو، كه وای لێكردن له عه‌قیده‌و بیرو باوه‌ڕی سه‌له‌ف لابده‌ن، وه هۆی ناوبردنیشیان به موعته‌زیله ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كه‌نارگیر بوونی واٍصلی كوڕی عطاء له كۆڕی ده‌رسه‌كانی حه‌سه‌نی به‌سری، له بیرو باوه‌ڕیان: ئینكاركردنی هه‌موو سیفاته‌كان، وه قسه‌ی ئه‌وه كه خاوه‌ن تاوانی گه‌وره نه كافره‌و نه باوه‌ڕداره، وه قسه‌ی ئه‌وه‌ی كه قورئان دروستكراوه، وه شتانی دیكه‌ش.
میسر:
وڵاتێكی عه‌ره‌بیه ئه‌كه‌وێته سه‌رووی ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌فریقیا، عهمری كوڕی عاص له سه‌رده‌می عومه‌ری كوڕی خطاب‌دا ڕزگاری كرد، وه كردیه بنكه‌یه‌ك بۆ ڕزگاركردنی ئه‌فریقاو مه‌غریب و ئه‌نده‌لوس، قاهره پایته‌خته‌كه‌یه‌تی.
مالك بن أنس:
مالیكی كوڕی ئه‌نه‌س كوڕی عامر كوڕی عه‌مر كوڕی حارثی ئه‌صبه‌حی، پێشه‌وای داری كۆچ (مه‌دینه) بوو، یه‌كێكه له چوار پێشه‌وا به ناو بانگه‌كه، په‌یڕه‌وی مالیكی بۆ لای ئه‌و پاڵئه‌درێ، له ساڵی (179)ك وه‌فاتی كردووه
مالیك:
مالیكی كوڕی ئه‌نه‌س كوڕی عامر كوڕی عه‌مر كوڕی حارثی ئه‌صبه‌حی، پێشه‌وای داری كۆچ (مه‌دینه) بوو، یه‌كێكه له چوار پێشه‌وا به ناو بانگه‌كه، په‌یڕه‌وی مالیكی بۆ لای ئه‌و پاڵئه‌درێ، له ساڵی (179)ك وه‌فاتی كردووه.
ماتریدیه‌كان:
تاقمێكی كه‌لامین و پاڵ ئه‌درێنه لای ئه‌بی مه‌نسووری ماتریدی، له سه‌ده‌ی چواره‌مه‌ی كۆچیدا له سه‌مه‌رقه‌ند پێگه‌یشتن و گه‌وره بوون، به‌ڵگه‌و نیشانه‌ی عه‌قڵیان به كار ده‌هێنا له به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ی موعته‌زیله‌و جه‌همیه‌كان و ئه‌وانی دیكه‌شدا، هه‌وڵیان ئه‌دا له نێوان ئه‌وان و ئه‌هلی سوننه‌تدا نێوه‌نێك پێك بێنن له عه‌قیده‌و بیروباوه‌ڕدا، جا ئیتر پله‌و پایه‌ی ژیریان له به‌رامبه‌ر نه‌قڵدا به‌رز كرده‌وه، وه وتیان به ته‌ئویل و ته‌فویض و مه‌جاز له قورئاندا، وه وتیان كه قورئان مه‌خلوقه، وه به هۆی ئه‌وه‌ی له په‌یڕه‌وانی مه‌زهه‌بی حه‌نه‌فی بوون ئه‌وه ڕۆڵ و كاریگه‌ریه‌كی به‌رچاوی هه‌بوو له بڵاوبوونه‌وه‌ی مه‌زهه‌بی ماتریدیدا تا ئه‌مڕۆش.
متفق عليه:
هه‌ردوو پێشه‌وای فه‌رمووده موسلیم و بوخاری ڕیوایه‌تیان كردووه.
متفق علیه:
هه‌ردوو پێشه‌وای فه‌رمووده بوخاری و موسلیم ڕیوایه‌تیان كردووه.
متفیهق:
به‌و كه‌سه ده‌وترىَ كه به جۆرێ قسه ده‌كا وا نیشان ده‌دا له به‌رامبه‌ره‌كه‌ى شاره‌زایی زیاتره و چاكتره.
متشدق:
كه‌سێكه زۆر درێژه به قسه‌كانى ده‌دا و خه‌ڵك بێزار ده‌كا.
مجموع الفتاوى:
كۆمه‌ڵێ له فه‌تواو نامه‌كانی شێخی ئیسلام ئیبن ته‌یمیه‌ن، شێخ عبدالرحمن كوڕی قاسم و كوڕه‌كه‌ی كۆیان كردۆته‌وه، كۆمه‌ڵێكی گه‌وره و زۆرن و ناوبانگیان دنیایان پر كرد، له (37) به‌رگدا خۆیان ده‌بیننه‌وه.
مجموع الفتاوی:
گشت فه‌تواو نووسین و نامه‌كانی شێخی ئیسلام (ابن تيمية)یه، شێخ عبدالرحمن بن قاسم و موحه‌ممه‌دی كوڕی كۆیان كردۆته‌وه، كۆمه‌ڵێكی زۆر و گه‌وره‌و ناوبانگیان گه‌یشته سه‌راسه‌ری دنیا، له (٣٧) به‌رگدا خۆی ده‌بینێته‌وه.
محمد فاتح:
سوڵتان موحه‌ممه‌دی دووه‌م (الفاتح)، ڕزگاركه‌ری قوسته‌نتینییه ساڵی (٨٥٧)ی كۆچی.
محمد ناصر الدين الألباني:
عه‌لامه‌ی فه‌رمووده‌ناس، موجه‌دید، شاره‌زای سه‌له‌فی، باوكی عبدالرحمن محمد ناصرالدین كوڕی نوحی نه‌جاتی بنه‌ڕه‌ت ئه‌لبانی، له وڵاتی ئه‌لبان له ساڵی (1334)ك له دایك بووه، له ژێر چاودێری باوكی كه یه‌كێك بووه له زانایانی ئه‌و كاته‌ی ئه‌لبانیا گه‌وره بووه، خێزانی شێخ له ژێر ده‌ستی عیلمانیه‌تی شیوعی ئه‌و وڵاته كۆچیان كردووه، فێری زانستی شه‌رعی بووه لای زانایانی سه‌رده‌می خۆی له وڵاتی شام و وازی له خوێندنی نیزامی هێناوه، خه‌ركی زانیاری شه‌رعی بووه خوێندنه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه، تا خوای گه‌وره ده‌رگای لێكرده‌وه‌و بووه تاكه‌كه‌سی سه‌رده‌می خۆی، ئیتر كه‌وته نوسین و دانان و لێكۆڵینه‌وه‌و ئه‌وه‌ی كردی كه‌سانی جگه له‌و لێی بێتوانا بوون، به‌و عیلمانه ناوبانگی ده‌ركرد، پاش ئه‌وه‌ی نوسین و دانراوێكی ئیجگار زۆری له چه‌ند ڕوویه‌كه‌وه له پاش خۆی به جێ هێشت، به ڕه‌حمه‌ت بێ له ساڵی (1419)ك وه‌فاتی كرد.
محمد الفاتح:
سوڵتان محمدی دووه‌م (الفاتح) ڕزگار كه‌ری قوسته‌نتینیه ساڵی (857)ك
محمد بن كرام:
باوكی عبدالله موحه‌ممه‌دی كوڕی كیرام سه‌جستانی، خواناسی موته‌كه‌لیم شێخی كه‌رامیه‌كان، به هۆی بیدعه‌كه‌یه‌وه فه‌رمووده‌كانی وه‌رنه‌گیراوون، هه‌شت ساڵ له پێناوی بیدعه‌كه‌یدا له نیسابوور گیراوه، پاشان به‌ربووه‌و به‌ره‌و (بیت المقدس) هاتووه‌و له ساڵی (2559)ك له شام مردووه.
محمد بن الحسن العسكري:
ئه‌بو القاسم موحه‌ممه‌د كوڕی حه‌سه‌نی عه‌سكه‌ری كوڕی عه‌لی الهادی كوڕی موحه‌ممه‌د الجواد كوڕی عه‌لی الرِضا كوڕی مووسای كاظم كوڕی جه‌عفه‌ری الصادق كوڕی موحه‌ممه‌د الباقر كوڕی عه‌لی زین العابدین كوڕی حوسه‌ین كوڕی عه‌لی كوڕی ئه‌بی تالیب، كۆتاییینی دوانزه ئیمامه‌كانی شیعه‌ی دوازده ئیمامیه، ناوی ئه‌به‌ن به به‌ڵگه‌و مه‌هدی چاوه‌ڕوانكراوو خاوه‌نی سه‌رداب، شیعه لافی ئه‌وه لێ ئه‌ده‌ن كه له سامراء له دایك بووه، وه كاتێك ته‌مه‌نی پێنج ساڵان بووه باوكی مردووه، جا كاتێك ته‌مه‌نی گه‌شتۆته ده یان یازده ساڵان چۆته سه‌ردابێكه‌وه له ماڵی باوكیدا له ساڵی (265)ك یان (257)ك وه ڕۆژێك له ڕۆژان دێته ده‌ره‌وه
محمد عبده:
موحه‌ممه‌د عه‌بده كوڕی حه‌سه‌نی توركومانی میسری، له ساڵی (1849) له دایك بووه، به لای ته‌ئویلی عه‌قلانی هاوچه‌رخ بۆ قورئان و سوننه‌ت دایئه‌تاشی، هه‌روه‌ها مه‌یلی به لای وه پێشخستنی ژیری به سه‌ر ده‌قه‌كانی كتاب و سوننه‌تدا هه‌بوو، لافی ئه‌وه‌ی لێ ئه‌دا كه ئیسلام پشت به به‌ڵگه‌ی ژیری ئه‌به‌ستێ، وه به ژیری به‌ڵگه دێنێته‌وه نه‌ك به موعجیزات، كۆمه‌ڵێكی ئاینی سیاسی دامه‌زراند كه مه‌به‌ستی نزیك كردنه‌وه بوو له نێوان ئاینه‌كاندا (ئیسلام، نه‌سرانیه‌ت، جووله‌كایه‌تی) ڕۆژنامه‌ی (الوقائع المصرية)ی ده‌ركرد، دژایه‌تی ئینگلیزی كردو ئه‌وجا نه‌فی كرا، وه له گه‌ڵ (جمال الدینی ئه‌فغانی)دا ڕۆژنامه‌ی ( العروة الوثقى)یان ده‌ركرد، موفتی وڵاتی میسر بوو ساڵی (1889)ز، له ساڵی (1905) مرد.
محمدی كوڕی عبدالوهاب:
پێشه‌وای موجه‌دید، شێخی ئیسلام محمد كوڕی عبدالوهاب كوڕی سوله‌یمانی ته‌میمی نه‌جدی، پێشه‌وای ڕاپه‌ڕینی ئاینی چاكسازی نوێ له دورگه‌ی عه‌ره‌ب، به ڕه‌حمه‌ت بێ له سالی (١٢٠٦) كۆچی وه‌فاتی كردووه.
مسلم:
پێشه‌وای حافظ موسلیم كوڕی حه‌ججاج كوری موسلیمی قوشه‌یری نیسابورییه، أبو الحسن، خاوه‌نی سه‌حیحی به‌ناوبانگ، له ساڵی (261)ك وه‌فاتی كردووه.
مسند الإمام أحمد بن حنبل:
دانراوی ئیمام ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌نبه‌ل، كه له گه‌وره‌ترین و فراوانترین كتێبه‌كانی فه‌رمووده‌یه، ئه‌حمه‌د به كوڕه‌كی خۆی ده‌ڵێ "پاێزگاری ئه‌م موسنه‌ده بكه‌و بیپارێزه، به ڕاستی ده‌بێته پێشه‌وا بۆ خه‌ڵكی".
مستدرك الحاكم:
ناوی كتێبه‌كه (المستدرك على الصحيحين)، ئی پێشه‌وای الحافظ باوكی عبدالله موحه‌ممه‌د كوڕی عبدالله حاكمی نیسابووری له ساڵی (405)ك وه‌فاتی كردووه، دانه‌ر نزیكه‌ی (9000) فه‌رمووده‌ی بوخاری و مسلم ی بینیوه‌ته‌وه‌و چاك كردۆته‌وه (استدرك)، وه جگه له یه‌كێكیش له لێكۆڵه‌ره‌وانی فه‌رمووده فه‌رمانی ئه‌وه‌یان داوه به سه‌ر الحاكم دا كه له ڕاستكردنه‌وه‌ی زۆرێك له فه‌رمووده‌ی نادروستا ئاسانكار -متساهل- بووه.
مصر:
وڵاتێكی عه‌ره‌بیه ئه‌كه‌وێته سه‌رووی ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌فریقیا، عهمری كوڕی عاص له سه‌رده‌می عومه‌ری كوڕی خطاب‌دا ڕزگاری كرد، وه كردیه بنكه‌یه‌ك بۆ ڕزگاركردنی ئه‌فریقاو مه‌غریب و ئه‌نده‌لوس، قاهره پایته‌خته‌كه‌یه‌تی.
معاوية بن الحكم السلمي:
یه‌كێكه له هاوه‌ڵان، له مه‌دینه نیشته‌جێ بووه، سیازده فه‌رمووده‌ی گێڕاوه‌ته‌وه، ئیمامی مسلم یه‌ك فه‌رمووده‌ی لێوه هێناوه، ئیبن كه‌ثیرو عطای كوڕی یه‌سارو دجگه له‌وانیش لێیانه‌وه ڕیوایه‌ت كردووه.
معبد الجهني:
مه‌عبه‌د كوڕی عبدالله كوڕی عه‌كیم كوڕی عه‌ویم، گومڕایه‌كی بیدعه‌چی، یه‌كه‌م كه‌سێك بوو كه به ڕێگه‌یه‌كی بیدعی و داهێنراو قسه‌ی له سه‌ر قه‌ده‌ر كردبێ، به كوژراوی له ساڵی (80)ك مرد.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(ن )
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(ن )
نـاسـا:
به‌ڕێوه‌به‌رێتیی فڕۆکه‌وانی و ئاسمانیی نیشتیمانی له ئه‌مریکا (NASA). کورتکراوه‌ی National Aeronautics and Space Administration.
نه‌وه‌وی:
یه‌حیا كوڕی شرف الدینی نه‌وه‌وی شافعی، ئه‌بو زه‌كه‌ریاخاوه‌نی دانراوی زۆر، له دایكبوون و وه‌فاتی له نه‌وا بووه، له دیمه‌شق به دوای علیم وزانستا گه‌ڕاوه، له به‌ناوبانگترین دانراوه‌كانی شه‌رح و ڕاڤه‌كردنی(سه‌حیحی مسلم) و (المجموع) شه‌رحی (المهذب)ه، له ساڵی (631)ك له دایك بووه، وه له ساڵی (676) وه‌فاتی كردووه.
نه‌بهانی:
یوسف كوڕی ئیسماعیلی فه‌له‌ستینی، له ئه‌زهه‌ر خوێندویه‌تی و بۆ ماوه‌ی زیاتر له بیست ساڵ سه‌روكایه‌تی دادگای مافی كردووه له به‌یروت، پاشان هاتۆته مه‌دینه، جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م هه‌ڵساو گه‌ڕایه‌وه وڵاته‌كه‌ی خۆی و له‌وێ مرد (1265-13509)ك.
نه‌ته‌وه‌په‌رستی:
بزوتنه‌وه‌یه‌كی سیاسی هزری توندڕه‌وو ده‌مارگیره، بانگه‌شه‌ی پیاهه‌ڵدان و به‌رزكردنه‌وه‌ی ڕه‌گه‌زێكی دیاریكراو ئه‌كات به سه‌ر ڕه‌گه‌زه‌كانی تردا، ئه‌م بیرۆكه‌یه له زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگاكاندا ده‌ركه‌وت و هاته كایه‌وه، له‌وانه‌ش كۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بی و (ئه‌وانی دیكه‌ش)، بانگه‌شه‌ی پیاهه‌ڵدان و به پیرۆزرڕاگرتنی عه‌ره‌ب و دانانی ده‌وڵه‌تێكی یه‌كگرتووی ده‌كرد بۆیان، له كۆتاییه‌كانی سه‌ده‌ی نۆزده‌دا ده‌ركه‌وت، كه ئه‌ویش ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی بیری نه‌ته‌وایه‌تی ڕۆژئاوایی بوو كه له‌وه‌و پێش له ئه‌وروپادا دروست ببوو.
نه‌ته‌وایه‌تی:
بزوتنه‌وه‌یه‌كی سیاسی هزری توندڕه‌وو ده‌مارگیره، بانگه‌شه‌ی پیاهه‌ڵدان و به‌رزكردنه‌وه‌ی ڕه‌گه‌زێكی دیاریكراو ئه‌كات به سه‌ر ڕه‌گه‌زه‌كانی تردا، ئه‌م بیرۆكه‌یه له زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگاكاندا ده‌ركه‌وت و هاته كایه‌وه، له‌وانه‌ش كۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بی و (ئه‌وانی دیكه‌ش)، بانگه‌شه‌ی پیاهه‌ڵدان و به پیرۆزرڕاگرتنی عه‌ره‌ب و دانانی ده‌وڵه‌تێكی یه‌كگرتووی ده‌كرد بۆیان، له كۆتاییه‌كانی سه‌ده‌ی نۆزده‌دا ده‌ركه‌وت، كه ئه‌ویش ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی بیری نه‌ته‌وایه‌تی ڕۆژئاوایی بوو كه له‌وه‌و پێش له ئه‌وروپادا دروست ببوو.
نه‌جران:
دۆڵێكه له سه‌ر سنووری یه‌مه‌ن و سعودیه، له‌وێشدا شارێكی تیایه ئه‌و ناوه‌ی لێنراوه.
نه‌رویج:
ئه‌كه‌وێته نیوه‌دوورگه‌ی ئه‌سكه‌نده‌نافیاوه، پایته‌خته‌كه‌ی (ئۆسلۆ)یه.
نه‌سائی:
ئه‌حمه‌د كوڕی شوعه‌یب كوڕی عه‌لی كوڕی سینان، باوكی عبدالرحمنی نه‌سائی پێشه‌وای حافظ، خاوه‌نی السنن، له ساڵی (215)ك له دایك بووه و ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (303) وه‌فاتی كردووه.
نه‌سرانی:
ئه‌و په‌یامه‌یه كه هاته خوارێ بۆ سه‌ر عیسا سه‌لامی لێبێ، ئینجیل كتێبه‌كه‌یه‌تی، پاشان (بۆلس)ی جووله‌كه گوڕی و شێواندی، له بیروباوه‌ڕه‌كانیان پاش شێواندن: بیروباوه‌ڕی سێ خوایی، كردنی گۆشه‌نشین و قه‌شه‌كان به خوا له خواری خواوه، وه به پیرۆز گرتنی خاچ.
نه‌عیمی كوڕی حه‌ماد:
نه‌عیم كوڕی حه‌ماد كوڕی مه‌عاویه، پێشه‌وای الحافظ، یه‌كه‌م كه‌سێك بووه كه نووسینی -مسند-ی لێوه بناسرێت، له شاره‌زاو زاناترینی خه‌ڵكی بووه له زانیاری میرات -الفرائض-، له ساڵی (229)ك وه‌فاتی كردووه.
نومه‌یر:
شوێنكه‌وتووی به‌ڕێز نومه‌یری كوڕی ئه‌وسی ئه‌شعه‌ری، قازی دیمه‌شق، له ساڵی (121)ك وه‌فاتی كردووه.
نوێگه‌رایه‌تی:
ڕێڕه‌وێكی بیری ئه‌ده‌بی عیلمانیه، له سه‌ر پوخته‌ی ئه‌فكاری بیروباوه‌ڕی ڕۆژئاوا وه‌ك ماركسیه‌ت و ئه‌وانی دیكه‌ش پێك هاتووه، مه‌به‌ستی وه‌لاخستنی سه‌رچاوه‌كانی ئاینه، وه ڕوخان و له ناوبردنی هه‌موو به‌هایه‌كی ئاینی و ڕه‌وشتی و مرۆییه نه‌ك تازه‌گه‌ری بێ له هۆنراوه‌و په‌خشاندا، كورته‌ی چه‌ند مه‌زهه‌ب و په‌یڕه‌وێكی ترسناكی بێ باوه‌ڕه كه له ئه‌وروپادا به دیار كه‌وتن، وه ئه‌م مه‌زهه‌به له نێوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی نۆزده‌دا له پاریس ده‌ستی پێ كرد.
نوعمانی كوڕی به‌شیر:
نوعمان كوڕی به‌شیر كوڕی سه‌عد كوڕی ثه‌عله‌به‌ی ئه‌نٌصاری خه‌زره‌جیه، خۆی و باوك و دایكی له هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ره صلىالله علیه وسلم، خه‌ڵكی مه‌دینه‌یه‌و پاشان شام جێگیر بووه، پاشان فه‌رمانڕه‌وایی كوفه‌ی پێ درا، له حمص له ساڵی (65)ك له ته‌مه‌نی (64) ساڵیدا كوژرا. خوا لێی ڕازیبێ.
چیچان:
وڵاتێكه ئه‌كه‌وێته نێوان روسیاو جۆرجیاوه، گرۆزنی پایته‌خته‌كه‌یه‌تی.
نابليون:
نابلیون بونابرت، له دوورگه‌ی كورسیكا له دایك بووه، له دوای شۆڕشی فه‌ره‌نسا بووه ئیمبراتۆری گشتی فه‌ڕه‌نسی له ساڵی (1789)ز، له ساڵی (1815)ز دوای ئه‌و ڕووخان و شكانه‌ی له واترلو ببلجيكا توشی هات له سانت هلينة گیرا كه دوورگه‌یه‌كه ئه‌كه‌وێته خوارووی ده‌ریالوشی ئه‌تڵه‌سیه‌وه‌و هه‌ر له‌وێش مرد.
نجران:
دۆڵێكه له سه‌ر سنووری یه‌مه‌ن و سعودیه، له‌وێشدا شارێكی تیایه ئه‌و ناوه‌ی لێنراوه.
نعيم بن حماد:
نه‌عیم كوڕی حه‌ماد كوڕی مه‌عاویه، پێشه‌وای الحافظ، یه‌كه‌م كه‌سێك بووه كه نووسینی -مسند-ی لێوه بناسرێت، له شاره‌زاو زاناترینی خه‌ڵكی بووه له زانیاری میرات -الفرائض-، له ساڵی (229)ك وه‌فاتی كردووه.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(و )
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(و )
وه‌ره‌قه‌ی كوڕی نه‌وفل:
وه‌ره‌قه‌ی كوڕی نه‌وفل كوڕی ئه‌سه‌د كوڕی عبدالعزی كوڕی قوصی قوڕه‌یشیه، كوڕی مامی خه‌دیجه‌ی خێزانی پێغه‌مبه‌ره صلىالله علیه وسلم، طبری و بغوی و ابن قانع و جگه له‌وانیش له هاوه‌ڵه‌كان ناویان بردووه.
وڵاتی فارس:
وڵاته‌كه‌ی كیسرایه كه ئێسته ناو ئه‌برێت به (ئێران). ئایینه‌كه‌ی ئاگرپه‌رستی بوو، موسڵمانه‌كان له سه‌رده‌می خه‌لیفه عومه‌ری كوڕی خه‌تتابدا -خوا لێی ڕازی بێ- به سه‌ركردایه‌تیی سه‌عدی كوڕی ئه‌بوووه‌قاس ڕزگاریان كرد.
وڵاتی پاش ڕووبار:
مه‌به‌ست پێی وڵاتی پاش ڕووباری (جه‌یحوون)ه له خۆراسان، جا ئه‌وه‌ی له ڕۆژهه‌ڵاتی ده‌ریاكه بوو ناویان نا به پاش ڕووبار، وه ئه‌وه‌ش له خۆرئاوایه‌وه بوو پێیان ده‌گووت خۆراسان.
وڵاتی شام:
ئه‌و وڵاته‌یه كه ئه‌كه‌وێته سه‌رووی دوورگه‌ی عه‌ره‌به‌وه، وه له ناو نانیشی به شام وتراوه كه: له ده‌ستی شوومه‌وه كه ده‌ستی چه‌په‌وه وه‌رگیراوه، وه وتراوه: پاڵدراوته لای سامی كوڕی نوح، چونكه یه‌كه‌م كه‌سێك بووه كه نیشته‌جێ بووه تیایدا، وه شتی تریش وتراوه
.
وابن حبان:
پێشه‌وای مێژوونووس، محمد كوڕی حبان كوڕی ئه‌حمه‌د كوڕی حبان، ئه‌بو حاته‌می به‌ستی، عه‌للامه‌و له گه‌وره زانایانی فه‌رمووده‌ناس و قسه‌كه‌ر به پیاوان، له به‌ناوبانگترینی كتێبه‌كانی (الصحیح)ه، كه ناوی نا (التقاسيم والأنواع) له ساڵی (345)ك وه‌فاتی كردووه.
وحدة الوجود:
بيروباوه‌ڕێكی هیندیی ئیلحادییه. هه‌روه‌ك له كۆندا فه‌یله‌سووفه‌كانی یۆنان باوه‌ڕیان پێی بووه و له‌سه‌ریشی سۆفییه ڕۆچووه‌كان و هه‌ندێك له مه‌زاهیبه فه‌لسه‌فییه هاوچه‌رخەکان شوێنیان كه‌وتوون. ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر ئه‌وه وه‌ستاوه كه خوا و بوون (الوجود) یه‌ك شتی لێجیانه‌بۆوه‌ن و بوونی ئه‌م جیهانه هه‌مان بوونی خوایه.، هه‌مووشتێك خوایه و خوا هه‌مووشتێكه. لای ئه‌وان به‌نده و خوا نییه، به‌نده خودی په‌رستراوه‌كه‌یه و خواش به‌نده‌یه؛ هیچ جیاوازییه‌ك له‌نێوان به‌نده و خوادا نییه.
وحدة الوجود:
بيروباوه‌ڕێكی هیندی ئیلحادیه، هه‌روه‌ك له كۆندا فه‌یله‌سووفه‌كانی یۆنان باوه‌ڕیان پێی بووه, وه له‌سه‌ریشی سۆفییه ڕۆچووه‌كان و هه‌ندێ له مه‌زاهیبه فه‌لسه‌فیه هاوچه‌رخان شوێنیان كه‌وتوون، ئه‌مه‌ش له سه‌ر ئه‌وه وه‌ستاوه كه خوا و بوون (الوجود) یه‌ك شتی لێ جیانه‌بۆوه‌ن، وه بوونی ئه‌م جیهانه هه‌مان بوونی خوایه، هه‌موو شتێك خوایه‌وه خوا هه‌موو شتێكه، لای ئه‌وان به‌نده‌و خوا نییه، به‌نده خودی په‌رستراوه‌كه‌یه‌و خواش به‌نده‌یه، هیچ جیاوازیه‌ك له نێوان به‌نده‌و خوادا نییه.
ورقة بن نوفل:
وه‌ره‌قه‌ی كوڕی نه‌وفل كوڕی ئه‌سه‌د كوڕی عبدالعزی كوڕی قوصی قوڕه‌یشیه، كوڕی مامی خه‌دیجه‌ی خێزانی پێغه‌مبه‌ره صلىالله علیه وسلم، طبری و بغوی و ابن قانع و جگه له‌وانیش له هاوه‌ڵه‌كان ناویان بردووه.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(ی)
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(ی)
یه‌مه‌ن:
وڵاتێكی عه‌ره‌بیه، ئه‌كه‌وێته خوارو ڕۆژئاوای دورگه‌ی عه‌ره‌به‌وه، له نێوان سعودیه‌وه عومان و ده‌ریای عه‌ره‌ب و ده‌ریای سوور، كرابوو به دوو به‌شه‌وه یه‌مه‌نی سه‌روو، یه‌مه‌نی خواروو، پاشان له ساڵی (1990) یه‌كیان گرت، صنعاء پایته‌خته‌كه‌یه‌تی.
یه‌هودی:
ئاینی عیبرانیه‌كان كه به نه‌وه‌و ئه‌سباطه‌كانی نه‌وه‌ی ئیسڕائیل ناسراوه، خوای گه‌وره موسای بۆ ناردن سه‌لامی لێبێ و به ته‌وراتیش پاڵپشتی كرد، ئه‌م ناوه‌شیان بۆیه لێنراوه چونكه پاڵ دراونه‌ته لای ( يهوذا )ی كوڕی یه‌عقوب سه‌لامی لێبێ، له بیروباوه‌ڕیان پاش شێواندنی ته‌ورات ئه‌وه‌ی كه: عوزه‌یر كوڕی خوایه، وه تۆمه‌تباركردنی مه‌ریه‌م به دۆرو بوختانی گه‌وره (كه زینای كردووه) وه كوشتنی پێغه‌مبه‌ران، بێ باوه‌ڕ بوون به ئایات و نیشانه‌كانی خوای گه‌وره و ئینكارو بێ باوه‌ڕیان بۆ موعجیزه‌و سه‌راسیمه‌ی پێغه‌مبه‌ران.
یه‌زیدی یانق:
له قوتابییه‌كانی ئه‌بی وائیلی برای بن سه‌له‌مه.
یه‌سوع نه‌ك بۆلس:
به‌نتان دانه‌ره‌كه‌یه‌تی، تیایدا ده‌ڵێت: پێویسته نه‌سرانیه‌كان چاوبخشێننه‌وه به ئایینه‌كه‌یانداو شوێن یه‌سوع بكه‌ون نه‌ك پۆلس كه ئایینی نه‌سرانی گۆڕی، نووسه‌ر له‌م كتێبه‌دا سه‌لماندویه‌تی كه ئه‌و چوار ئینجیله له قسه‌ی پۆلسن، وه پێچه‌وانه‌ن به بیروباوه‌ڕو شه‌ریعه‌تی یه‌سوع.
یابان:
وڵاتێكه ئه‌كه‌وێته ئه‌وپه‌ڕی ڕۆژهه‌ڵاتی ئاسیاوه، پایته‌خته‌كه‌ی طوكیۆ یه.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(ێ)1
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(ێ)1
ئه‌فلاتۆن:
له فه‌یله‌سووفه به‌ناوبانگه‌كانی یۆنانه. قوتابی سوقرات و مامۆستای ئه‌رستۆ بووه. دامه‌زرێنه‌ری ئه‌فلاتوونییه‌تی كۆنه. له ساڵی (٤٢٧پ.ز) له‌دایك بووه و له ساڵی (٣٤٧پ.ز) مردووه.
ئه‌فلاتون:
له فه‌یله‌سووفه به‌ناوبانگه‌كانی یۆنانه. قوتابی سوقرات و مامۆستای ئه‌رستۆ بووه. دامه‌زرێنه‌ری ئه‌فلاتوونییه‌تی كۆنه. له ساڵی (٤٢٧پ.ز) له‌دایك بووه و له ساڵی (٣٤٧پ.ز) مردووه.
ئه‌فلاتوون:
له فه‌یله‌سووفه به‌ناوبانگه‌كانی یۆنانه. قوتابی سوقرات و مامۆستای ئه‌رستۆ بووه. دامه‌زرێنه‌ری ئه‌فلاتوونییه‌تی كۆنه. له ساڵی (٤٢٧پ.ز) له‌دایك بووه و له ساڵی (٣٤٧پ.ز) مردووه.
ئه‌فریقا:
یه‌كێك له كیشوه‌ره‌كانی جیهانی كۆنه، ئه‌كه‌وێته نیوه‌ی خوارووی گۆی زه‌وی، به نیوه‌ڕاستی هێلی یه‌كساندا ده‌ڕوات، له سه‌روه‌یه‌وه ده‌ریای ناوه‌ڕاسته، ده‌ریای سوورو ده‌ریای عه‌ره‌بی و ده‌ریالوشی هیندی له ڕۆژهه‌ڵاتیه‌وه‌یه‌تی، وه ده‌ریالوشی ئه‌طله‌نطی و هیندیش له خوارویه‌وه‌یه‌تی، له ڕۆژئاواشیه‌وه ده‌ریالوشی ئه‌طله‌نطیه هه‌روه‌ها.
ئه‌فغانستان:
ده‌وڵه‌تێكی ئیسلامییه له ئاسیای ناوه‌ڕاست. له خوارووی توركستان، له نێوان پاكستان و ئێران و چیندایه. كابول پایته‌ختێتی.
ئه‌كتیڤیتی:
activity، چالاکی
ئه‌لبانی:
عه‌لامه‌ی فه‌رمووده‌ناس، موجه‌دید، شاره‌زای سه‌له‌فی، باوكی عبدالرحمن محمد ناصرالدین كوڕی نوحی نه‌جاتی بنه‌ڕه‌ت ئه‌لبانی، له وڵاتی ئه‌لبان له ساڵی (1334)ك له دایك بووه، له ژێر چاودێری باوكی كه یه‌كێك بووه له زانایانی ئه‌و كاته‌ی ئه‌لبانیا گه‌وره بووه، خێزانی شێخ له ژێر ده‌ستی عیلمانیه‌تی شیوعی ئه‌و وڵاته كۆچیان كردووه، فێری زانستی شه‌رعی بووه لای زانایانی سه‌رده‌می خۆی له وڵاتی شام و وازی له خوێندنی نیزامی هێناوه، خه‌ركی زانیاری شه‌رعی بووه خوێندنه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه، تا خوای گه‌وره ده‌رگای لێكرده‌وه‌و بووه تاكه‌كه‌سی سه‌رده‌می خۆی، ئیتر كه‌وته نوسین و دانان و لێكۆڵینه‌وه‌و ئه‌وه‌ی كردی كه‌سانی جگه له‌و لێی بێتوانا بوون، به‌و عیلمانه ناوبانگی ده‌ركرد، پاش ئه‌وه‌ی نوسین و دانراوێكی ئیجگار زۆری له چه‌ند ڕوویه‌كه‌وه له پاش خۆی به جێ هێشت، به ڕه‌حمه‌ت بێ له ساڵی (1419)ك وه‌فاتی كرد.
ئه‌مه‌ریكا:
هه‌ردوو كیشوه‌ری نێوان دوو قوتبه‌كه له خۆ ده‌گرێت، كه له كیشوه‌ره نوێیه‌كانی جیهانن، نیوه‌ی رۆژئاوای زه‌وی داده‌پۆشێت، ئه‌كه‌وێنه نێوان زه‌ریای ئه‌تله‌سی له ڕۆژهه‌ڵات و زه‌ریای ئارام له ڕۆژئاوا وه له نێوان هه‌ردوو زه‌ریای به‌سته‌ڵه‌كی سه‌رو و خوارووه، هه‌ردوو زه‌ریای ئارام و ئه‌تله‌سی دایپۆشیوه، شێوه‌ی سێ قۆچكه‌ی هه‌یه: ئه‌مریكای سه‌رو و ئه‌مریكای خواروو، له نێوانیشاندا جیاكه‌ره‌وه‌یه‌ك هه‌یه كه ئه‌مریكای ناوه‌ڕاسته.
ئه‌نه‌س:
ئه‌نه‌سی كوڕی مالیكی كوڕی النضری ئه‌نصاری خه‌زره‌جی. ده ساڵ خزمه‌تی پێغه‌مبه‌ری كردووه (صلی الله علیه وسلم). ساڵی (٩٢ك) وه‌فاتی كردووه و وتراویشه له (٩٣ك)دا بووه ئه‌و كاته ته‌مه‌نی له سه‌د ساڵ تێپه‌ڕی كردبوو.
ئه‌نوه‌ر سادات:
سه‌ركۆماری میسر، له ساڵی (١٣٣٧ك) له‌دایك بووه. به‌شداری له بزووتنه‌وه نیشتیمانییه‌كاندا كردووه پێش شۆڕش. له پاشاندا بووه به سه‌رنووسه‌ری ڕۆژنامه‌ی (الجمهوریة). پاشان بووه سه‌رۆكی (مجلس الامة). پاشان جێگیری سه‌ركۆمار و پاشان سه‌ركۆمار هه‌تا له ساڵی (١٤٠١ك) كوژرا.
ئه‌نتاكیه:
شارێكه له سه‌ر ده‌ریای (العاصی) یه‌كێكه له شاره گه‌وره‌كانی جیهانی كۆن، پایته‌ختی سه‌لوقیه‌كان بووه له سه‌ده‌ی سێیه‌می پێش زایین، وه بنكه‌ی به‌تاریقه مه‌سیحیه‌كان بووه له سه‌ده‌ی یه‌كه‌می زاییندا، به ناوبانگ بووه به هونه‌رو ئه‌ده‌ب و وێژه‌وه.
ئه‌نده‌لوس:
ناوێكه موسڵمانه‌كان دایانبڕی به سه‌ر ئیسپانیاو پورتوغالدا دوای ئه‌وه‌ی كه موسی كوڕی نصیر و به‌نده‌كه‌ی طارقی كوڕی زیاد له ساڵی (92)ك ڕزگاریان كرد.
ئه‌هلی كه‌لام:
مه‌به‌ست پێیان ئه‌هلی كه‌لامن كه له مه‌سه‌له‌كانی عه‌قیده‌و بیروباوه‌ڕدا پشت به ژیری و عه‌قلیات ئه‌به‌ستنن وه‌ك كه‌لابیه‌كان و ئه‌شعه‌ریه‌كان و ماتریدیه‌كان و جه‌همیه‌كان و موعته‌زیلیه‌كان.
ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ت:
ئه‌وانن كۆمه‌ڵی ڕزگار بوو و كۆمه‌ڵ و تایفه‌ی سه‌ركه‌وتوو تا ڕۆژی دوایی، پێشینه‌ی ئه‌م ئوممه‌ته بوون كه سه‌قامگیر بوون له سه‌ر شوێن پێهه‌ڵگرتن -الاتباع-و دروكه‌وتنه‌وه‌و وه‌لانانی داهێنان -الابتداع- له بنه‌ماو به‌شه‌كانی دیندا، وه زاراوه‌ی (ئه‌هلی سوننه‌ت)یش له سه‌ده‌ی دووه‌مدا ده‌ركه‌وت، كاتێ خه‌ڵكانی هه‌واو ئه‌ره‌زوو بازو كۆمه‌ڵه‌كان زۆر بوون، جا ئیتر به‌و ناوه له جێگه له خۆیان پێی جیا كرانه‌وه.
ئه‌ورووپا:
یه‌كێكه له كیشوه‌ره‌كانی جیهان، له كه‌مترینیانه له ڕووبه‌ریدا و زۆرترینیانه له چڕیی دانیشتووانیدا. ده‌كه‌وێته نیوه‌ی سه‌رووی زه‌وی و ڕۆژئاوای ئاسیا. له سه‌ره‌وه‌ی زه‌ریای به‌سته‌ڵه‌كی باكوور، له خوارووی ده‌ریای ناوه‌ڕاست، ده‌ریای قه‌زوێن وزنجیره‌چیاكانی ئاراڵ له ڕۆژهه‌ڵاته‌وه و زه‌ریای ئه‌تڵه‌سیش له ڕۆژئاواوه چوارده‌وریان داوه. چه‌ند وڵاتێك ده‌درێنه پاڵ ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌ورووپا و چه‌ند وڵاتێكیش ڕۆژئاوای.
ئه‌وزاعی:
باوكی عه‌مر عەبدولڕەحمان كوڕی عهمری ئه‌وزاعییە. پێشه‌وای خه‌ڵكی شام و شاره‌زا (فقیه)ێكی حافز بوو. له‌ساڵی (١٥٧)ی كۆچی وه‌فاتی كردووه -ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت-.
ئه‌ییووبی سه‌ختیانی:
پێشه‌وای به‌ڵگه، ئه‌یووب كوڕی ئه‌بی ته‌میمه كوڕی كه‌یسان سه‌ختیانی به‌سری، یه‌كێك بووه له شوێنكه‌وتووان -التابعین-، له ساڵی (131)ك وه‌فاتی كردووه.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(ێ)2
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(ێ)2
ئه‌بو له‌هه‌ب:
عبدالعزی كوڕی عبدالمطلب كوڕی هاشم، مامی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، له‌وانه بوو كه زۆر به سه‌ختی ئازاری پێغه‌مبه‌ریان دا صلی الله علیه وسلم، له سه‌ری (تبت یدا أبي لهب و تب) هاته خواره‌وه.
ئه‌بو یه‌زیدی به‌ستامی:
ته‌یفوری كوڕی عیسا، باپیره‌ی مه‌جووسی بوو پاشان موسڵمان بوو، خه‌ڵكی به‌ستامه، لێی ده‌گێڕنه‌وه كه شه‌تاحاتی بووه، زۆرێك له فه‌قیهه‌كان و سۆفیه‌كان له‌سه‌ر چه‌ند شێوازو ڕێگه‌ی دوور بۆیان ته‌ئویل كردووه، له‌زانایانیش هه‌بوون كه به هه‌ڵه‌و بیدعه‌چییان داناوه، له‌ساڵی (261)ك مردووه.
ئه‌بو المعالی جووه‌ینی:
عبدالملك كوڕی عبدالله كوڕی یوسف، ئه‌بو المعالی جووه‌ینی، پێشه‌وای هه‌ردووحه‌ره‌م، له گه‌وره‌ترین پێشه‌وایانی ئه‌شعه‌ریه‌كان بووه، له ساڵی (4478)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بو به‌كری صدیق:
هاوه‌ڵی به‌ڕێز و خاوه‌ن قه‌در عبدالله كوڕی ئه‌بی قوحافه، هاوه‌ڵی پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) باشترینی ئه‌م ئوممه‌ته‌یه دوای پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی، وه یه‌كه‌م خه‌لیفه‌ی ڕاشیده، وه یه‌كه‌م كه‌سێك بوو له پیاوان كه باوه‌ڕی به پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه سلم) هێنا، جێنشینایه‌تیه‌كه‌ی دوو ساڵ و سێ مانگی خایاند، له ساڵی (13)ك وه‌فاتی كرد.
ئه‌بو حامدی غه‌زالی:
موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د ئه‌بو حامدی طوسی غه‌زالی، له زیره‌ك و هۆشمه‌نده‌كان بوو، گرنگی داوه به زانیاری كه‌لام، پاشان وازی لێ هێنا و بیروباوه‌ڕی سۆفیگه‌ری وه‌رگرت، وتراوه له پاشاندا گه‌ڕاوه‌ته‌وه سه‌ر كتاب و سوننه‌ت، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (505)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بو سه‌عیدی خودری:
سه‌عدی كوڕی مالك كوڕی سنان كوڕی عبیدی ئه‌نصاری، خۆی و باوكی هاوه‌ڵی پێغه‌مبه‌ر بوون، له ساڵی (63)ك له مه‌دینه وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بوو موسای ئه‌شعه‌ری:
عبدالله كوڕی قه‌یس كوڕی سه‌لیم كوڕی هه‌دار كوڕی حه‌رب، ئه‌بو موسای ئه‌شعه‌ری، له هاوه‌ڵه ئازاو نه‌به‌رده‌كان بوو، یه‌كێك بوو له‌و والیانه‌ی فتوحاتی كردووه، وه یه‌كێك بوو له‌و دوو دادوه‌ره‌ی كه هه‌ر یه‌ك له عه‌لی و مه‌عاویه پێیان ڕازی بوون بۆ دادوه‌ری كردن له نێوانیاندا له شه‌ڕی (صفین)دا، له ساڵی (44)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بووله‌هه‌ب:
(عبدالعز)ی كوڕی (عبدالمطلب) كوڕی هاشمه. مامی پێغه‌مبه‌ر (د. خ.) بوو، له سه‌رسه‌ختترینی ئه‌وانه بوو كه ئه‌شكه‌نجه و ئازاریان ده‌هێنایه ڕێی پێغه‌مبه‌ر. له حه‌قیدا (تبت یدا ابي لهب وتب) هاته خواره‌وه.
ئه‌بوومووسای ئه‌شعه‌ری:
عبدالله كوڕی قه‌یس كوڕی سه‌لیم كوڕی هه‌دار كوڕی حه‌رب، ئه‌بو موسای ئه‌شعه‌ری، له هاوه‌ڵه ئازاو نه‌به‌رده‌كان بوو، یه‌كێك بوو له‌و والیانه‌ی فتوحاتی كردووه، وه یه‌كێك بوو له‌و دوو دادوه‌ره‌ی كه هه‌ر یه‌ك له عه‌لی و مه‌عاویه پێیان ڕازی بوون بۆ دادوه‌ری كردن له نێوانیاندا له شه‌ڕی (صفین)دا، له ساڵی (44)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بووهوره‌یره:
هاوه‌ڵی به‌ڕێز، حافزی هاوه‌ڵان و گێڕه‌ره‌وه‌ی(راوی) ئیسلام، عبدالرحمن كوڕی صه‌خر، له سه‌ر ناوكه‌ی تا چه‌نده‌ها قسه‌و ڕا جیاوازی هه‌یه، له ساڵی (57) وتراویشه (58) وتراویشه (59) كۆچی له ته‌مه‌نی حه‌فتاو هه‌شت ساڵیدا وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بوویه‌زیدی به‌ستامی:
ه‌یفوری كوڕی عیسا، باپیره‌ی مه‌جووسی بوو پاشان موسڵمان بوو، خه‌ڵكی به‌ستامه، لێی ده‌گێڕنه‌وه كه شه‌تاحاتی بووه، زۆرێك له فه‌قیهه‌كان و سۆفیه‌كان له‌سه‌ر چه‌ند شێوازو ڕێگه‌ی دوور بۆیان ته‌ئویل كردووه، له‌زانایانیش هه‌بوون كه به هه‌ڵه‌و بیدعه‌چییان داناوه، له‌ساڵی (261)ك مردووه.
ئه‌بوویووسف:
یه‌عقوب كوڕی ئیبراهیمی ئه‌نصاری، ئه‌بی یوسفی قازی، پێشه‌وای عه‌للامه، شاره‌زاو فه‌قیهی عێراقیه‌كان، هاوه‌ڵی ئیمام ئه‌بوو حه‌نیفه، له ساڵی (182)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بووئه‌ییووبی ئه‌نساری:
خالیدی كوڕی زه‌ید كوڕی كوله‌یبی ئه‌نساری. له گه‌وره‌ی هاوه‌ڵانه. ئاماده‌ی به‌در بوو، له كاتی غه‌زا‌ی ڕۆمدا له ساڵی (٥٠)ی ك وه‌فاتی كرد.
ئه‌بووبه‌كری سدیق:
هاوه‌ڵی به‌ڕێزو خاوه‌ن قه‌ده‌ر، هاوه‌ڵی پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم وه باشترین و به‌ڕێزترینی ئه‌م ئوممه‌ته دوای پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی، وه یه‌كه‌مین خه‌لیفه‌ی ڕاشیده، وه یه‌كه‌م كه‌سێكه كه باوه‌ڕی به پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه و سلم هێنا له پیاوان، جێنشینایه‌تیه‌كه‌ی دوو ساڵ و سێ مانگی خایاند، له ساڵی (13)ك وه‌فاتی كرد.
ئه‌بووتالیب:
ئه‌بوو تالیب كوڕی عبدولمته‌لیب، مامی پێغه‌مبه‌ره (د.خ.). باوكی (علي)ه. دوای مردنی باپیری كه‌فاله‌تی پێغه‌مبه‌ری كرد و به‌خێوی كرد و گه‌وره‌ی كرد. له ساڵی (٦٢٠) ی زایینی مردووه.
ئه‌بووجه‌عفه‌رى مه‌نسوور:
خه‌لیفه‌ی عه‌باسی، ئه‌بو جه‌عفه‌ر كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی عه‌لی هاشمی، ماوه‌ی خه‌لافه‌ته‌كه‌ی 22 ساڵی خایاند، خاوه‌ن عه‌زیمه‌ت و بڕیارده‌رو راو هۆش و ژیری و ئازایه‌تی بوو، زوڵم و داپۆلسینیشی هه‌بوو، له ساڵی (158)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بووجه‌عفه‌ری طه‌حاوی ئه‌زدی میسری حه‌نه‌فی:
پێشه‌وا ئه‌بو جه‌عفه‌ر ئه‌حمه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی سه‌لامه كوڕی سه‌له‌مه‌ی ئه‌زدی حیجری ته‌حاوی، پاڵدراو بۆ لای ته‌حا، دێیه‌كه له دێكانی صه‌عید له میسر، له ساڵی (239)ك له دایك بووه‌و ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (321)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بووحه‌نیفه:
نوعمانی كوڕی ثابتی كوفی، پێشه‌وای به ناوبانگ، له‌و پێشه‌وایانه‌یه كه شوێنه‌كه‌وته‌ی هه‌ن، مه‌زهه‌ب و په‌یڕه‌وی حه‌نه‌فی بۆ لای ئه‌و وه‌پاڵ ئه‌درێ، له ساڵی (80)ك له دایك بووه‌و له ساڵی (150) وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بووحامیدی غه‌زالی:
موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د ئه‌بو حامدی طوسی غه‌زالی، له زیره‌ك و هۆشمه‌نده‌كان بوو، گرنگی داوه به زانیاری كه‌لام، پاشان وازی لێ هێنا و بیروباوه‌ڕی سۆفیگه‌ری وه‌رگرت، وتراوه له پاشاندا گه‌ڕاوه‌ته‌وه سه‌ر كتاب و سوننه‌ت، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (505)ك وه‌فاتی كردووه.
ئه‌بووسه‌عیدی خودری:
سه‌عدی كوڕی مالك كوڕی سنان كوڕی عبیدی ئه‌نصاری، خۆی و باوكی هاوه‌ڵی پێغه‌مبه‌ر بوون، له ساڵی (63)ك له مه‌دینه وه‌فاتی كردووه.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(ێ)3
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(ێ)3
ئه‌بووعوبه‌ید قاسم كوڕی سه‌لام:
ئه‌بووعوبه‌ید قاسم كوڕی سه‌لامی به‌غدادییە. یه‌كێك له پێشه‌وایانی زمان، فیقهـ، فه‌رموودە، قورئان و هه‌واڵ و ڕۆژانی خه‌ڵك (أخبار و أيام الناس)، چه‌نده‌ها دانراوی به‌ناوبانگی هه‌یه كه له‌نێو خه‌ڵكیدا بڵاون؛ ته‌نانه‌ت وتراوه كه ئیمامی ئه‌حمه‌د كتێبه‌كه‌ی (الغریب)ی به ده‌سته‌كانی ئه‌و نووسیوه‌ته‌وه. له‌ساڵی (٢٢٤)ی كۆچی وه‌فاتی كردووه -ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت-.
ئه‌بی هوره‌یره:
هاوه‌ڵی به‌ڕێز، حافزی هاوه‌ڵان و گێڕه‌ره‌وه‌ی(راوی) ئیسلام، عبدالرحمن كوڕی صه‌خر، له سه‌ر ناوكه‌ی تا چه‌نده‌ها قسه‌و ڕا جیاوازی هه‌یه، له ساڵی (57) وتراویشه (58) وتراویشه (59) كۆچی له ته‌مه‌نی حه‌فتاو هه‌شت ساڵیدا وه‌فاتی كردووه.
ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌نبه‌ل:
پێشه‌وای شاره‌زاو حافزو موجته‌هید ئه‌حمه‌دی كوڕی موحه‌ممه‌دی كوڕی هیلاله، پاشكره‌كه‌ی ئه‌بو عبدالله‌ی شه‌یبانیه، پێشه‌وای ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ته، یه‌كێكه له چوار پێشه‌واكه، له ساڵی (٢٤١) كۆچی وه‌فاتی كردووه ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ.
ئه‌رسۆزه‌كسی:
یه‌كێكه له سێ كه‌نیسه سه‌ره‌كیه‌كانی ئایینی نه‌سرانی، له ساڵی (1054)ز به شێوه‌یه‌ی كۆتایی و ته‌واو له كه‌نیسه‌ی كاسۆلیكی جیابۆوه، دان به ده‌سه‌ڵاتی بابای ڕۆما نانێت و باوه‌ڕی وایه كه ڕۆحی پیرۆز (الروح القدس) ته‌نها له باوكه‌وه هه‌ڵقوڵاوه‌و هاتووه.
ئه‌رستۆ:
ئه‌رستۆ: وه پێشی ئه‌وترێ
ئه‌رسطوطالیس، پێشگری مامۆستای یه‌كه‌می پێدراوه، فه‌یله‌سوفێكی یۆنانیه، له استاغیر له مه‌كدۆنیا له دایك بووه، قوتابی ئه‌فلاتۆن بووه، مامۆستاو هاوڕێی ئه‌سكه‌نده‌ر بووه، دامه‌زرێنه‌ری قوتابخانه‌ی مه‌شائیه له منطق‌دا.
ئه‌سۆشییه‌یتد پرێس:
(Associated Press) یاخود (AP)، ئاژانسێکی ده‌نگوباسی ئه‌مریکایییه که بانگه‌شه ده‌کات کۆنترین و فراوانترین ئاژانسی جیهانه.
ئه‌سطه‌نبوڵ:
بیزه‌نته‌ی كۆنه، قسته‌نتینی گه‌وره له سالی (324)ك سه‌رله‌نوێ دروستی كردۆته‌وه، وه ناوی نا قوسته‌نتینیه، پایته‌ختی سیاسی و ئاینی ئیمبراتۆریه‌تی بیزه‌نتی بووه، محمد الفاتح له ساڵی (1453)ز ڕزگاری كرد، ئیتر بووه جێی ئیمبراتۆریه‌تی عوسمانی، وه ناوه‌كه‌ی گۆڕا به ئاسیتانه‌و پاشانیش بووه به ئه‌سطه‌نبوڵ.
ئه‌شكه‌وتی حراء:
ئه‌شكه‌وتێكی بچووكه ئه‌كه‌وێته شاخی حراء له مه‌ككه، ئه‌و ئه‌شكه‌وتۆكه‌یه كه پێغه‌مبه‌ر صلىالله علیه وسلم پێش پێغه‌مبه‌رایه‌تی خواپه‌رستی تیدا ده‌كرد، وه ئه‌و كێوه ئێسته به كێوی نوور ناو ده‌برێت.
ئه‌شعه‌ریی:
تاقم و كۆمه‌ڵێكی كه‌لامی ئیسلامین. پاڵ ده‌درێنه لای ئه‌بووحه‌سه‌نی ئه‌شعه‌ری، كه له كۆتاییی ته‌مه‌نیدا گه‌ڕایه‌وه بۆ سه‌ر په‌یڕه‌وی سه‌له‌ف. سه‌رچاوه‌ی وه‌رگرتنیش لای ئه‌مانه كیتاب و سوننه‌یه له‌سه‌ر خوازیاریی بنه‌ماكانی زانیاریی كه‌لام و له بیرباوه‌ڕیان جێگیركردنی هه‌موو ناوه‌كان و هه‌ندێك له سیفه‌ته‌كان (حه‌وت سیفه‌ته‌كه).
ئه‌شعه‌رییه‌كان:
تاقم و كۆمه‌ڵێكی كه‌لامی ئیسلامین. پاڵ ده‌درێنه لای ئه‌بووحه‌سه‌نی ئه‌شعه‌ری، كه له كۆتاییی ته‌مه‌نیدا گه‌ڕایه‌وه بۆ سه‌ر په‌یڕه‌وی سه‌له‌ف. سه‌رچاوه‌ی وه‌رگرتنیش لای ئه‌مانه كیتاب و سوننه‌یه له‌سه‌ر خوازیاریی بنه‌ماكانی زانیاریی كه‌لام و له بیرباوه‌ڕیان جێگیركردنی هه‌موو ناوه‌كان و هه‌ندێك له سیفه‌ته‌كان (حه‌وت سیفه‌ته‌كه).
ئه‌عمه‌ش:
سوله‌یمانی كوڕی ئه‌سه‌دی كاهیلی ئه‌عمه‌ش، ئه‌بو محمدی كوفی، فه‌رمووده‌ناس حافزی قورئان خوێن، له ساڵی (61) كۆچی له دایك بووه، وه له ساڵی (147) یان (148) وه‌فاتی كردووه.
ئوم حه‌بیبه:
دایكی ئیمانداران ڕه‌مله‌ی كچی ئه‌بی سوفیان كوڕی سه‌خر كوڕی حه‌رب كوڕی ئومه‌ییه كوڕی عبد شمس كوڕی عبدمناف كوڕی قصی، ئوم حه‌بیبه‌ی قوڕه‌یشی ئومه‌وی، خێزانی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، هه‌ر له كۆنه‌وه له مه‌ككه موسڵمان ببوو، وه له گه‌ڵ مێرده‌كه‌یدا عبدالله كوڕی جه‌حش كۆچی كرد بۆ حه‌به‌شه، وه عبدالله له‌وێ مرد، ئه‌و له حه‌به‌شه بوو پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم ماره‌ی كرد، عوسمانی كوڕی عه‌ففان لێی ماره بڕی، وتراویشه كه: خالیدی كوڕی سه‌عید كوڕی عاس لێی ماڕه بڕیوه، وه ماره‌ییه‌كه‌ی نه‌جاشی داویه‌تی كه چوارسه‌د دینار بووه، وه شه‌رحه‌بیلی كوڕی هێناویه‌تی بۆ مه‌دینه، له ساڵی (44)ك وه‌فاتی كردووه.
ئوحود:
كێوێكه نزیكه‌ی میلێك دووره له مه‌دینه‌وه له ڕووی سه‌رویه‌وه، غه‌زوه‌ی ئوحود له‌وێدا ڕویدا.
ئوستورالیا:
كیشوه‌رێكه ئه‌كه‌وێته نیوه‌ی گۆی زه‌وی، له نێوان هه‌ردوو زه‌ریای ئارام و هیندی.
ئیلحاد:
ئیلحادو بێ باوه‌ڕی ڕێڕه‌وێكی فه‌لسه‌فیه له سه‌ر بیرۆكه‌یه‌كی عه‌ده‌می دامه‌زراوه كه بنه‌ماكه‌ی ئنكاركردن و باوه‌ڕ نه‌بوونه به خوای په‌روه‌ردگار سبحانه‌وتعالی، مولحیدو بێ باوه‌ڕه‌كان بانگه‌شه‌ی ئه‌وه ئه‌كه‌ن كه بوونه‌وه‌ر به بێ دروستكه‌ر هاتۆته بوون، وه مادده هه‌ر بوو هه‌تا هه‌تایه، وه له یه‌ك كاتا دروستكه‌رو دروستكراویشه، وه زۆرێك له وڵاته‌كانی ڕۆژئاواو ڕۆژهه‌ڵات ئه‌ناڵێنن به ده‌ست ڕه‌وت و ڕێبازی ئیلحادیه‌وه كه شیوعیه‌تی ڕووخاو عیلمانیه‌تی فێڵاوی تیانا به‌رجه‌سته‌ی كردووه.
ئیمامی چاوه‌ڕوانكراو:
ئه‌بو القاسم موحه‌ممه‌د كوڕی حه‌سه‌نی عه‌سكه‌ری كوڕی عه‌لی الهادی كوڕی موحه‌ممه‌د الجواد كوڕی عه‌لی الرِضا كوڕی مووسای كاظم كوڕی جه‌عفه‌ری الصادق كوڕی موحه‌ممه‌د الباقر كوڕی عه‌لی زین العابدین كوڕی حوسه‌ین كوڕی عه‌لی كوڕی ئه‌بی تالیب، كۆتاییینی دوانزه ئیمامه‌كانی شیعه‌ی دوازده ئیمامیه، ناوی ئه‌به‌ن به به‌ڵگه‌و مه‌هدی چاوه‌ڕوانكراوو خاوه‌نی سه‌رداب، شیعه لافی ئه‌وه لێ ئه‌ده‌ن كه له سامراء له دایك بووه، وه كاتێك ته‌مه‌نی پێنج ساڵان بووه باوكی مردووه، جا كاتێك ته‌مه‌نی گه‌شتۆته ده یان یازده ساڵان چۆته سه‌ردابێكه‌وه له ماڵی باوكیدا له ساڵی (265)ك یان (257)ك وه ڕۆژێك له ڕۆژان دێته ده‌ره‌وه.
ئیمامی ئه‌حمه‌د:
پێشه‌وای شاره‌زا و حافز و موجته‌هید ئه‌حمه‌دی كوڕی موحه‌ممه‌دی كوڕی هیلالی شه‌یبانییه، کونیەی ئه‌بوو عەبدوڵڵا‌یە، پێشه‌وای ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ته، یه‌كێكه له چوار پێشه‌واكه سەرمەزهەبە بڵاوەکانی ئەهلی سوننەت، له ساڵی (٢٤١) كۆچی وه‌فاتی كردووه -ڕه‌حمه‌تی خوای لەسەر بێت-.
ئیمامی غه‌زالی:
موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د ئه‌بو حامدی طوسی غه‌زالی، له زیره‌ك و هۆشمه‌نده‌كان بوو، گرنگی داوه به زانیاری كه‌لام، پاشان وازی لێ هێنا و بیروباوه‌ڕی سۆفیگه‌ری وه‌رگرت، وتراوه له پاشاندا گه‌ڕاوه‌ته‌وه سه‌ر كتاب و سوننه‌ت، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (505)ك وه‌فاتی كردووه
ئینگلس:
فریدریك ئینگلس، فه‌یله‌سووفێكی كومه‌ڵناسییه، بانگه‌شه‌ی ئیشتراكی كۆمه‌ڵایه‌تی كردووه.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
04-27-2012
|
|
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
فه‌رهه‌نگۆک پیتی(ێ)4
فه‌رهه‌نگۆک
پیتی(ێ)4
ئیبن فه‌وره‌ك:
پێشه‌وای موته‌كه‌لیم ئه‌بو به‌كر موحه‌ممه‌د كوڕی حه‌سه‌ن كوڕی فه‌وره‌كی ئه‌سبه‌هانی، ده‌وترێ: كه مردووه، وه ده‌شوترێ: مه‌حمودی كوڕی سیكتیكین كوشتویه‌تی.
ئیبن فارض:
ئه‌بو حه‌فص عهمری كوڕی ئه‌بی الحسین، له بنچینه‌دا خه‌ڵكی حه‌مایه، له میسر له‌دایك بووه، له‌ساڵی (632)ك مردووه.
ئیبن قه‌یم:
موحه‌ممه‌د كوڕی ئه‌بی به‌كر كوڕی ئه‌یوب كوڕی سه‌عدی زه‌رعی، پاشان دیمه‌شقی حه‌نبه‌لی-شمس الدین أبو عبدالله- فه‌قیهو شاره‌زا، ئوصولی، موجته‌هید، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (751)ك كۆچی وه‌فاتی كردووه.
ئیبن كه‌ثیر:
ئیسماعیلی كوڕی عهمری كوڕی كه‌ثیری قه‌یسی دیمه‌شقیه-عماد الدین ابو الفداء- به ڕه‌حمه‌ت بێ له ساڵی (٧٠١) كۆچی له دایك بووه‌و له ساڵی (٧٧٤) مردووه.
ئیبن كه‌سیر:
ئیسماعیلی كوڕی عهمری كوڕی كه‌سیری قه‌یسی دیمه‌شقی -عماد الدین ابو الفداء- له ساڵی (701)ك له دایك بووه و له ساڵی (774) وه‌فاتی كردووه ره‌حمه‌تی خوای لێ بێ.
ئیبن مه‌سعوود:
عبدالله كوڕی مه‌سعود كوڕی غافل كوڕی حه‌بیب مه‌ككه‌یی كۆچكه‌ره، هاوه‌ڵێكی به‌ڕێز بووه، له سه‌ره‌تاكانی پێشینه‌كان بووه له ئیسلامدا، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (32) كۆچی له مه‌دینه وه‌فاتی كردووه
ئیبن مه‌سعود:
عبدالله كوڕی مه‌سعود كوڕی غافل كوڕی حه‌بیب مه‌ككه‌یی كۆچكه‌ره، هاوه‌ڵێكی به‌ڕێز بووه، له سه‌ره‌تاكانی پێشینه‌كان بووه له ئیسلامدا، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (32) كۆچی له مه‌دینه وه‌فاتی كردووه.
ئیبن و قه‌یم:
موحه‌ممه‌د كوڕی ئه‌بی به‌كر كوڕی ئه‌یوب كوڕی سه‌عدی زه‌رعی، پاشان دیمه‌شقی حه‌نبه‌لی-شمس الدین أبو عبدالله- فه‌قیهو شاره‌زا، ئوصولی، موجته‌هید، ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (751)ك كۆچی وه‌فاتی كردووه.
ئیبن ڕه‌جه‌ب:
(الحافظ عبدالرحمن) كوڕی ئه‌حمه‌د كوڕی ڕه‌جه‌بی به‌غدادی، پاشان نیشته‌جێی دیمه‌شق، حه‌نبه‌لی مه‌زهه‌ب، بیروباوه‌ڕو ڕێگه‌و په‌یڕه‌وو سه‌له‌فی، له ساڵی (736)ك له دایك بووه، وه ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ له ساڵی (795)ك وه‌فاتی كردووه.
ئیبن ئه‌بیلعیز:
عه‌لی كوڕی عه‌لی كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی صالح ئه‌بو لحه‌سه‌نی ئه‌زره‌عی دیمه‌شقی حه‌نه‌فی، ناسراو به ابن أبي العز، له‌ساڵی (731)ز له دایك بووه‌و ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت له‌ساڵی (792)ز وه‌فاتی كردووه
ئیبن ئیسحاق:
محمدی كوڕی ئیسحاقی كوڕی یه‌ساری كوڕی خیاری مه‌دینه‌ییه، ئه‌بو به‌كری مه‌طلبی، خاوه‌نی ژیاننامه‌ی پێغه‌مبه‌ر، له ساڵی (١٥١) كۆچی مردووه.
ئیبن به‌تته:
ئیبن به‌تته (إبن بطة): پێشه‌وا (ئه‌بووعەبوڵڵا عوبەیدوڵڵا كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی حه‌مدانی عه‌كبه‌ری)یە. شاره‌زا و فه‌قیهی حه‌نبه‌لیی ناسراو، زانا و شاره‌زای فه‌رمووده، له‌وانه‌یه كه له سوننه‌ت و بیروباوه‌ڕدا (السنة و الأعتقاد) نووسراوی هه‌یه؛ له كتێبه‌كانی (الإبانة في أصول الديانة)یە. ئیمامی بەغەوی یەکێك لە مامۆستاکانی بووە. ئیبن بەتتە -ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت- له‌ساڵی (٣٨٧)ی كۆچی وه‌فاتی كردووه.
ئیبن بەتووتە:
ناوی (محمد بن عبد الله بن محمد الطنجي)یە و بە ئیبن بەتووتە ناسراوە (لەدایكبوون ٢٤ی شوباتی ١٣٠٤ی زایینی - کۆچیدوایی ١٣٧٧ی زایینی بەرامبەر بە ٧٠٣-٧٧٩ی كۆچی). گەشتیار، مێژوونووس، قازی و زانای مەغریبی کە نازناوی میری گەشتیارانی موسڵمانی پێدراوە.
ئیبن ته‌یمیه:
شێخی ئیسلام ئه‌حمه‌د كوڕی عبدالحلیم كوڕی عبدالسلام كوڕی عبدالله كوڕی الخضر كوڕی ته‌یمیه‌ی حه‌ڕانی، پاشان دیمه‌شقی حه‌نبه‌لی تقی الدین ابو العباس، فه‌رمووده ناس،حافز، شاره‌زاو فه‌قیه، له ناوبه‌ری بیدعه، ڕاڤه‌كه‌ری قورئان، له ساڵی (661) كۆچی له دایك بووه،به ڕه‌حمه‌ت بێ له ساڵی (728) وه‌فاتی كردووه.
ئیبن جه‌ریر:
پێشه‌وای مێژوو ناس زانای حافظ محمد كوڕی جه‌ریری كوڕی یه‌زیدی ته‌به‌ریه، له آمل‌ی طبرستان له دایك بووه‌و له به‌غداد نیشته‌جێ بووه تا هه‌ر له‌وێ مردووه له ساڵی (٣١٠) كۆچی.
ئیبن حه‌زم:
پێشه‌وای زاهری عه‌لی كوڕی ئه‌حمه‌د كوڕی سه‌عید كوڕی حه‌زم، ئه‌نده‌لوسی قورتوبی، زانای ئه‌نده‌لوس بوو له سه‌رده‌می خۆیدا، یه‌كێكه له پێشه‌وایانی ئیسلام، له سه‌ری لێكۆڵه‌ره‌وان بوو، كۆتا پله‌ی زیره‌كی و ژیریی و وریایی و بیرتیژی بوو، علیم و زانستی به كتاب و سوننه‌ت زۆر به‌رفراوان بوو، هه‌روه‌ها به مه‌زاهب و ڕێگه‌و بیروباوه‌ڕو ئایینه‌كان، هه‌روه‌ها له ئاداب و زمانی عه‌ره‌بیدا، له لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه ئاواره كراو له ساڵی (654)ك به ئاواره‌یی مرد.
ئیبن حجر:
ابو الفضل، شهاب الدین ئه‌حمه‌د كوڕی عه‌لی كوڕی محمدی كه‌تانی عه‌سقه‌لانیه، فه‌رمووده‌ناسی مێژوونسی ئه‌دیب، خاوه‌نی چه‌نده‌ها نوسراوه، له سالی (822)ك وه‌فاتی كردووه.
ئیبن سه‌بعین:
عبدالحق كوڕی ئیبراهیم كوڕی موحه‌ممه‌د كوڕی نه‌سر كوڕی سه‌بعینی مرسی ڕه‌قوطییه، له‌ساڵی (614)ك له‌دایك بووه، سه‌رقاڵی فه‌لسه‌فه بووه‌و له‌ویشه‌وه قسه‌و بیرۆكه‌ی (وحدة الوجود)ی بۆ دروست بووه، له مه‌ككه ماوه‌ته‌وه‌و وه‌ك لێی ده‌گێڕنه‌وه هه‌ندێ جار به ئومێدی ئه‌وه‌ی چۆن وه‌حی بۆ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) هاتووه بۆ ئه‌میش بێت چۆته ئه‌شكه‌وتی حیرا‌ء و ماوه‌ته‌وه تێایدا، ئه‌میش له‌سه‌ر ئه‌و بیرباوه‌ڕه‌ی كه ده‌یگوت وه‌حی شتێكی به‌ده‌ستهاتوو-مكتسب-ه‌و هه‌موو كه‌س هه‌وڵی بۆ بدات ده‌توانێت به ده‌ستی بێنێت، وه وه‌حی فه‌یزێكی ده‌ڕژێته سه‌ر عه‌قڵ و ژیری كاتێك پاك و بێگه‌رد ده‌بێت، چه‌نده‌ها شتی گه‌وره‌ی له قسه‌و كرده‌وه‌دا لێ نه‌قڵ كراوه، له‌ساڵی (669)ك مردووه.
ئیبن سینا:
فه‌یله‌سووف، ئه‌بو عه‌لی، ئه‌لحوسه‌ین كوڕی عبدالله كوڕی الحوسه‌ین كوڕی عه‌لی كوڕی سینا، به‌ڵخی پاشان بوخاری، خاوه‌نی دانرا له پزیشكایه‌تی و فه‌لسه‌فه‌و مه‌نتیق، له‌وانه بوو كه بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌سه‌لاتداری عوبه‌یدی ئه‌كرد، له قه‌رامیته باتنییه‌كانه له‌وانه‌ی كه به بێباوه‌ڕی و ئیلحاد ناسراون، له‌ساڵی (428)ك مردووه.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
|
کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)
|
|
|
مجوز های ارسال و ویرایش
|
شما نمیتوانید موضوع جدیدی ارسال کنید
شما امکان ارسال پاسخ را ندارید
شما نمیتوانید فایل پیوست در پست خود ضمیمه کنید
شما نمیتوانید پست های خود را ویرایش کنید
اچ تی ام ال غیر فعال می باشد
|
|
|
اکنون ساعت 06:49 PM برپایه ساعت جهانی (GMT - گرینویچ) +3.5 می باشد.
|
حالت خطی
