موسيقی در تركمن صحرا

[behnam5555]

موسيقی در تركمن صحرا

موسيقی در تركمن صحرا از ديرباز به عنوان يك ركن معنوی در زندگی مردم منطقه حضور داشته، و عمدتاً بوسيله‌ی بخشی‌ها كه سند زنده‌ی تاريخ و قوميت مردم اين خطه هستند، حفظ و اشاعه يافته است.
مردم تركمن با موسيقی زندگی می‌كنند نه اين كه بر حسب تفنن بدان روی آورند. عموماً موسيقی تركمن به واسطه‌ی ويژگی‌های خود عاری از لهو و لعب بوده و نوعی آرامش به شنوندگان القا می‌كند و شنوندگان درحالی كه گرداگرد بخشی‌ها نشسته‌اند در سكوت كامل به نغمه‌های موسيقی گوش فرا می‌دهند.
موسيقی تركمنی كه در رديف موسيقی‌های مقامی شناخته می‌شود در مقايسه با موسيقی غير مقامی از محتوای عميق‌تر و گستردگی يش‌تری برخوردار است . موسيقی بزرگ تركمن راموقام ( مقام ) می‌گويند.

مقامات به دو گروه خلق موقامی ( مقامات مردمی ) و حان موقامی ( مقامات درباری ) تقسيم می‌شوند.

« خلق موقامی » يعنی هنر عامّه، تجلی ذوق، فكر و احساس انسان عامی به صورت آثار هنری بدون هيچ تكلف و در نهايت ساده انديشی . هنری كه بر واقع گرایی و بی‌پيرايگی و انديشه‌ی جمعی استوار است.
« خان موقامی » يعنی هنر خاصّه، هنر تفاخر و مدح و ستايش خان‌ها و بيگ‌ها، هنر قراردادی و واقع گريز كه بر انديشه و خصلت فردی و سليقه‌ی شخصی متكی است.
لازم به ذكر است كه خود خلق موقای ( مقامات مردمی ) نيز به بخش‌های مختلف و متفاوتی تقسيم می‌شوند كه عبارتند از :
1- مقامات حماسی خلق موقامی
2- مقامات تاريخی
3- مقامات عاشقانه موقام لر
4- مقامات عارفانه
5- مقامات طبيعت گرایی

خان موقامی : مدح و ستايش خان‌ها وبيگ‌ها


يوسپنسكی Uspenskiyيكی از بزرگ‌ترين محققين موسيقی كه تمامی موسيقی‌های اقوام ترك زبان آسيای مركزی را به نت درآورده و تحقيقات گسترده‌ای در انواع موسيقی اين مناطق نيز به عمل آورده پس از مطالعات فراوان در فولكلور تركمنی « آيدم » (مقامات ) را به انواع زير تقسيم كرده است :

1- آثار دينی و اخلاقی
2- آثار پر مضمون و حزن انگيز هجران و شكوه و شكايت از زندگانی
3- آثار جنگی و شكارچی‌گری
4 - آثار عاشقانه
5 - آثار درمانی
6 - آثار تاريخی

در موسيقی تركمن مقامات و قطعات فراوانی وجود دارد كه تعداد آنها حدوداً به پانصد مقام می‌رسد كه هركدام از حادثه و حكايتی سخن می‌گويند. اسامی برخی از اين مقامات تركمنی عبارتند از :

1-گوك دفه موقامی
2- بال صاياد موقامی
3- بيكه حالان موقامی
4- كچ پلك موقامی
5- آت چاپان موقامی
6- آزاد لئق موقامی

كه پرداختن به اين مقامات از حوصله‌ی اين سخن خارج می‌باشد.

موسيقی تركمن در چهار دستگاه « مخمس ، قرق لار و تشنيد و نوایی » اجرا می‌گردد.
موسيقی تركمنی را از نظر نقش پيام رسانی و تأثيرگذاری می‌توان به گونه‌های زير طبقه‌بندی نمود :

الف- موسيقی عاطفی : اجرای اين‌گونه موسيقی به صورت آوازی است. مادر با آوایی حزين
احساسات و آرزوها و تمايلات عاطفی خود را به فرزندش ابراز می‌دارد. اين‌گونه موسيقی را لالایی و در اصطلاح تركمنی « هودی » Hudi می‌نامند.
ب- موسيقی تغزلی : در اين گونه موسيقی خواننده سوز و گداز عاشقانه و شرح هجران و فراق معشوق را بيان می‌دارد. موسيقی تغزلی را می‌توان به دو شكل « لأله » خوانی و چوپانی خوانی تقسيم كرد. لأله را دختران جوان در جمع همسالان می‌خوانند. در اين جمع معمولاً يكی از دختران سازی به نام « قاوز » Gavuz كه همان زنبورك است می‌نوازد و يكی از دختران كه از صدایی خوش بهره‌مند است می‌خواند و شوری بر می‌انگيزد.

ساير انواع را می‌توان به موسيقی حماسی- رزمی ،موسيقی بزمی و موسيقی آيينی اشاره كرد.

در يك نگاه كلی می‌توان گفت موسيقي تركمن از طبيعت و جغرافيای منطقه الهام گرفته است.

صدای حركت ايل ( صدای سم اسبان، هی هی مردان، همهمه‌ی گله‌ی گوسفندان ) ،
صدای آب و باد و باران، صدای نفس صيادان و نمد مالان، صدای چرخ نخ ريسی و شانه‌ی قالی بافی، صدای خنده و گريه‌ی كودكان، همه‌ی اين صداها در برخورد با احساسات و ذهنيات يك نوازنده‌ی تركمن، به صورت اصوات موسيقی درمی‌آيند.
به ديگر سخن، نوازنده‌ی هنرمند تركمن همچون هر نوازنده‌ی بومی ديگر آهنگ‌ها و نغمه‌هايش را با الهام از محيط زيست طبيعی و اجتماعی و فرهنگی خود می‌آفريند.


________________________________________
فولكلور Folklore : مجموعه‌ی آداب و رسوم و افسانه‌ها و ترانه‌های محلی و تصنيف‌های عوامانه راگويند.
dootar.blogfa.com