[Zimanzan]

درود و سلام خدمت بچه های عزیز.

فروم رو از طریق سرچ گوگل پیدا کردم و از اونجا که کرد هستم و عاشق زبانشناسی
تاپیک "انجمن زبان کردی" بهم اجازه نداد که صرفا بخونم و رد شم.
این شد که ثبت نام کردم. با سپاس از دوستانی که لطف کردن یه سری واژه ها و جملات رو نوشتن،
یه سری توصیحات رو هم من اضافه می کنم. البته من هم فونت کردی-عربی ندارم هم از این اسکریپتزیاد خوشم نیمیاد.
به نظرم اسکریپت کردی-عربی دست و پا گیر و شاید بزرگترین مشکل ما در راه به دست آوردن یه زبان استاندارد همین اسکریپت.


ابتدا یه توصیح :

کردها حدود 48 میلیون نفر هستند که در کشورهای ترکیه، ایران، عراق، سوریه، ارمنستان،
منطقه قره باغ و گرجستان سکونت دارند.
یه سری هم از زمان صفویه تا قرن گذشته من اجبار جلای وطن کردن و الان در کشورهای آسیای میانه، روسیه کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و استرالیا ساکن هستند.
کردها در همه جای کردستان خودشون رو کرد یا کرمانج (نام ملی کردها) می نامند
و زبان یا گویش محلیشون رو هم کردی می نامند. اما از قرن نوزدهم و بیستم
و در طی تحقیقات زبانشناسی مشخص شد که گوسشهای کردی

در اصل شامل دو گروه میشن :
گروه کرمانجی و گروه زازا-گوران. زبان کرمانجی از اونجا که اکثریت کردها (92%) به اون تکلم میکنن اغلب به "کردی" یاد میشه که
شامل سه لهجه است :
کرمانجی شمالی (یه کورمانجی)، کرمانجی میانی (یا سورانی)، و کرمانجی جنوبی (شامل کلهوری، لکی، فیلی و گروسی).
دسته زاز-گوران هم شامل دو زبان کردی هورامی و کردی زازا و لهجه های اینها میشه. الته باید عرض کنم که این نامها (کرمانجی، زازا، هورامی، و غیره) کاربرد عملی چندانی ندارن.
به این معنی که کردها معمولا به زبان و گویش محلی خودشون میگن "کردی" یا "کرمانجی".
یا حداکثر برای شناخت فرد مقابل نام طایفه یا منطقشونو به کار میبرن.



خوب الان به قول دوستمون میپردازیم به بحث شیرین واژها، البته اول یه آشنایی
با الفبای لاتین کردی داشته باشیم:

e این حرف معادل " فتحه" فارسی :
hemîd = مثال : حمید
î این حرف معادل "ی" فارسی
şîr مثال : شیر =
ş این معادل "ش" فارسی :
şîraz مثال : شیراز =
iای حرف معادل "ساکن"
zik مثال (سک) به معنی شکم =
c این معادل "ج" فارسی
cebr مثال : جبر =
ç این معادل "چ" فارسی =
çira مثال : چراغ =
ê این معادل "کسره" فارسی
êsraf مثال : اصراف :
j این معادل "ژ" فارسی
Jîla مثال : ژیلا =
x این معادل "خ" فارسی
xew مثال : خواب =

حالا دوباره یه سری افعال رو به صورت جامع توضیح میدم :



Dîn دیدن

Northern Kurdish (Kurmanci) : Dîtin,
present root : bîn-
Central Kurdish (Soranî) : Dîn,
present root : wîn-,
bîn- Southern Kurdish (Kelhuri, Leki, Feyli, Gerrusi) : Dîn,
present root : wîn-
Avestan root : Dîte- ;
present root : veêne-
Northern : ez dibînim ~ I see
Central : min debînim / ewînim ~
Southern : min dînim / wînim ~

Jineftin / Şineftin / Bîstin شنیدن

Northern : Bîstin, Jineftin,
present : jinev-, bîs-
Central : Jineftin, Bîstin,
present : jinef-, jinew-, bîs-
Southern : Jineftin, Şineftin : jinef- Avestan : xşnef- ( > şinef-) ; pegeoşe- ( > bîs-)

Xwardin خوردن

Northern : Xwarin, xwe-
Central : Xwardin, xwe-
Southern : Xwardin, xwe-
Avestan : xverit-; xver-

Wetin / Wûtin / Betin / Gûtin گفتن

Northern : Gûtin, Betin; bêj-
Central : Wûtin, Gûtin; wêj-, bêj-, lê-*
Southern : Wetin, Wûtin; wêj-, wiş-
Avestan : Vat-; vaçe-

نکته اینکه ریشه زمان حال در لهجه مهاباد و اربیل (لی-) هست که این
فعل ریشه ایرانی (اوستایی) نداره.. این فعل یادگار زبان های هند و
اروپایی کردستان مثل هیتی گرفته شده و همریشه است با واژهای انگلیسی مانند :


literal, letter, etc.

Çûn / Çîn / Herîn رفتن

Northern : Çûn, Herîn; ç-, her-
Central : Çûn, Çîn, Herîn; ç-, her-
Southern : Çîn; ç-
Avestan : Şîye-,
Er- Proto-Iranian : Çîye-, Her-

Hatin آمدن

Northern : Hatin, ê-
Central : Hatin, yê-, ê-
Southern : Hatin, ê-, yê-
Avestan : Eget-; eî-

Kenîn خندیدن

Northern : Kenîn; ken-
Central : Kenîn; ken-
Southern : Kenîn; ken-
Avestan : Xen- Proto-Iranian : Ken-

گرسنه

Northern : Birsî, Birçî
Central : Birsî, Wirsî
Southern : Birsî, Wirsî
Avestan : Virise- (Virise+ente > Verisente > Verisne > Vorisne > Gorosnê گرسنه)

تشنه

Northern : Tînî
Central : Tînû, Tînig
Southern : Tînî Avestan : Tîne- (warmth, fever)

یه توضیحم در مورد ساخت زمان حال در کردی :

در زبان کردی برای ساخت زمان حال از کلمه "ده-" کمک میگیریم. این کلمه در کردی شمال به صورت "د-" و در لهجه های مرکزی مثل سلیمانیه،
سنندج، کرکوک، جوانرود و غیره به صورت "ئه-" به کار میره.
در اشعار بابا طاهر ای کلمه به صورت "ئه د-" برای ساخت زمان
حال به کار رفته که "-د" پایانی در لهجه های مرکزی افتاده و شده
"ئه-". در کردی جنوبی ترجیحا این کلمه به کار نمیره مثلا به
جای "د خوه م" شمال کردستان و "ئه خوه م" مرکز، اهالی جنوب
کردستان معمولا میگن "خوه م". ولی در افعالی که با حروف صدا دار
شروع میشن این کلمه هنوز باقی مونده و به صورت "د-" به کار میره.

مثلا "دیم" یا "دیه م" (می آیم) و یا "دینم" یعنی "می بینم" (که در اصل "دوینم") بوده. با این اوصاف اکثر کردها از "د-" یا "ده-" استفاده میکنن
و عده ای هم از "ئه-" (که در اصل "ئه د-" بوده).
هنوز هم مشخص نیست که اصل این کلمه از کجاست.
در زبان فارسی که به جای "ده-"، "می-" به کار میره، این "می-" در اصل "همی-" بوده که به مرور زمان "ه-" افتاده و "می-" باقی مونده.
این "می-" به صورات "مه-" از فارسی پهلوی وارد کردی هورامی
شده و از کردی هورامی وارد گویش لکی شده.
در اصل لکی تنه گویش کردی کرمانجی به حساب میاد که در اون از
"دخ-" یا "ئه-" استفاده نمی شه و "مه-" به کار میبرن. مثلا افعال بالا رو به این صورت میگن : مه وینم یا موینم، مه ژنه وم، مه هوه رم یا مه هوم،
مه وشم، مه چم، میم، مه که نم یا مه خه نم.

همین هارو هورامی ها به این صورت بیان میکنن :

مه وینوو، مه ژنه وو، مه وه روو، ماچوو، مه یوو، مه خه نوو. حالا می مونه
زبان کردی زازا. البته قبلش بگم که این زبان در شمال کردستان
گویش میشه و به صورت جزیره ای در میان کرمانجی شمالی قرار داره.

قرابت بسیار زیادی با زبان کردی هورامی داره و در عین حال بسیاری از
ویژگی های زبان کردی "پروتو" یا اولیه رو در خودش حفظ کرده و از این
جهت هم راستای کردی شمالی (کورمانجی). مثلا در کردی
شمالی و کردی زازا اسمها جنسیت دارن. حتی در صدا زدن افراد
هم باید مونث مذکر بودن رو رعایت کرد!! از این نطر این دو نوع
کردی از زبانهای ایرانی میانه (مثل پارتی و پهاوی) هم قدیمیترن!و اما
در مورد اسم این زبان، مکنزی که یکی از بزرگترین ایرانشناسها به حساب میاد میگه که واژه "زازا" هیچ ریشه ای نداره به جز اینکه در زبان ارمنی که در شمال کردستان گویش میشه "زازا" یعنی "من من کن، الکن، لکنت دار".

خود کردهای زازا زبان به خودشون "کرد" یا "کرمانج" میگن و به زبانشون "کردکی" یا "کرمانجکی".
یه طایفه بزرگ هم دارن به نام "دنبلی" یا "دمبلی" که اینه هم به زبانشون "دمبلی" یا "دملی" میگن.



یه سری واژه جالب کردی کرمانجی و هورامی رو با معادلهای انگلیسی و فارسی مینویسم امیدوارم خوشتون بیاد :

Kirmancî Kurdish : Howramî Kurdish : English : فارسی

gurçik : welk : kidney : کلیه

gorale : wel : flower : گل

dîw : otaq : room : اتاق

jore : jore : chamber : حجره

noha / êste : îste : now : الان، حالا

rist / leş : leş : corpse : لاشه، جسد ("رستاخیز" به معنی برخاستن جسدها و مردگان)

gurg, werg : werg : wolf : گرگ

kitik : kite : cat : گربه

pisê (Northern Kurdish) : --- : *****cat : گربه ماده

dar, ben : dar : tree : درخت

naq : naq : neck : گردن

gerru, qorg : qurg : throat, gorge : گلو

lût, devin : lût : nose : دماغ
: ساق پا؛
leq : laq : leg;

branch
ساقه، شاخه

çîya, kêf, kûwe : şax, ko :
mountain : کوه

hoz, hûz : --- : clan; family; : طایفه، خاندان؛
house خانه

roj, rojyar : rocyar : sun : آفتاب

lîzg, lîsk : roşna : light : روشنایی

geme : geme : game, play : بازی، شوخی

bajar, şar : şar : city : شهر

welat, dowel : welat : country : کشور

melbend : melwen : motherland : میهن

mirîşk, ballinde : pelewer : bird : پرنده

parêz, pardêz : --- : garden, patch (paradise) :
پالیز(ریشه "پارادایس" انگلیسی هم از همین واژه میباشد)