بخش دوم :سنگ نبشته ها
موقعيتاين خطوط نسبت به نقوش چنين است . در زير نقش ها خطوط فارسي باستان در 5ستون به طول 23/9 ( نه متر و بيست و سه سانتيمتر ) و عرض یا ارتفاع 63/3متر ( سه متر و شصت سانتيمتر ) و 414 سطر قرار دارد .
دردست راست کنار نقوش يک بخش کتيبه ايلامي به طول 60/5 ( پنج متر و شصتسانتيمتر ) و عرض يا ارتفاع 70/3 قرار دارد و بقيه اين کتيبه در سمت چپ درامتداد خطوط فارسي باستان به طول 67/5 و عرض 63/3 متر و کلاً 593 سطر درهشت ستون قرار دارد .
کتيبه اکدي ( بابلي ) در قسمت بالاي کتيبه سمت چپ ايلامي قرار دارد با طول يا ارتفاع چهار متر (4) و عرض از قسمت بالا 52/2 و در قسمت پايين 31/2 اين کتيبه به شکلذوزنقه مي باشد و در 112 سطر مي باشد .
مجموع خطوط و نقوش برابر با 120 متر مربع است
- متن کتيبه داريوش بزرگ شاهنشاه هخامنشي
داريوش کتيبه اش را با معرفي خود آغاز مي کند و مي گويد :
ستون 1
بند 1 – من داريوش ، شاه بزرگ ، شاه شاهان ، شاه در پارس ، شاه کشورها ، پسر ويشتاسب ، نوه ارشام هخامنشي .
بند 2 - داريوش شاه گويد : پدر من ويشتاسب ، پدر ويشتاسب ارشام ، پدر ارشام آريامن ، پدر آريامن چيش پيش ، پدر چيش پيش هخامنش .
بند 3 - داريوش شاه گويد : بدين جهت ما هخامنشي خوانده مي شويم [ که ] از ديرگاهان اصيل هستيم . از ديرگاهان تخمه ما شاهان بودند .
بند 4 – داريوش شاه گويد: 8 [ تن ] از تخمه من شاه بودند . من نهمين [ هستم ] ما 9 [ تن ] پشت اندر پشت ( در دو شاخه ) شاه هستيم .
بند 5 – داريوش شاه گويد : به خواست اهورا مزدا من شاه هستم . اهورا مزدا شاهي را به من داد .
بند 6 – داريوش شاه گويد : اين [ است ] که از آن من شدند به خواست اهورا مزدامن شاه آنها بودم . پارس ، عيلام ، بابل ، آشور ، عرب ، مودراي ( مصر ) ،اهل دريا ( فينيقيها ) ، سارد ( ليدي ) ، يونان ( يوناني هاي ساکن آسيايصغير ) ، ماد ، ارمنستان ، کپدوکيه ، پرثو ، زرنگ ( سيستان ) ، هرئي و( هرات ) ، باختر ( بلخ ) ، سغد ، گندار ( دره کابل ) سک ( طوايف بين درياچهآرال و درياي مازندران ) ، ثت گوش ( دره رود هيرمند ) ، رخج ( قندهار ) ،مک ( مکران و عمان ) جمعاً 32 کشور .
بند 7 – داريوش شاه گويد : اين [ است ] کشورهايي که از آن من شدند . به خواستاهورامزدا بندگان من بودند . به من باج دادند . آنچه از طرف من به آنهاگفته شد ، چه شب ، چه روز همان کرده شد .
بند 8 – داريوش شاه گويد : در اين کشورها مردي که موافق بود او را پاداش خوبدادم آنکه مخالف بود اورا سخت کيفر دادم . به خواست اهورا مزدا اينکشورهايي [ است ] که بر قانون من احترام گذاشتند . آن طوري که به آنها ازطرف من گفته شد همانطور کرده شد .
بند 9 – داريوش شاه گويد : اهورا مزدا مرا اين پادشاهي داد . اهورا مزدا مرا ياريکرد تا اين شاهي بدست آورم . به ياري اهورا مزدا اين شاهي را دارم .
بند10 – داريوش شاه گويد : اين [ است ] آنچه به وسيله من کرده شد پس از اينکهشاه شدم . کمبوجيه نام پسر کوروش از تخمه ما او اينجا شاه بود . همانکمبوجيه را برادري بود بردي نام هم مادر [ و ] هم پدر با کمبوجيه . پس ازآن کمبوجيه آن بردي را بکشت ، به مردم معلوم نشد که بردي کشته شده . پس ازآن کمبوجيه رهسپار مصر شد ، مردم نا فرمان شدند . پس از آن دروغ در کشوربسيار شد هم در پارس ، هم در ماد ، هم در ساير کشورها .
بند11-داريوش شاه گويد : پس از آن مردي مغ بود گئومات نام . او از پ ئيشييا وودا ( پي شياووادا ) برخاست . کوهي [ است ] ارکديش ( ارکادري ) نام . چون از آنجا برخاست از ماه وي يخن 1 چهارده روز گذشتهبود . او به مردم چنان دروغ گفت [ که ] : من بردي پسر کوروش برادر کمبوجيههستم . پس از آن مردم همه از کمبوجيه برگشته به سوي او شدند هم پارس ، همماد ، هم ساير کشورها . شاهي را براي خود گرفت . از ماه گرم پد 2 9 روز گذشته بود آنگاه شاهي را براي خود گرفت . پس از آن کمبوجيه به دست خود مرد .
بند12 - داريوش شاه گويد : نبود مردي ، نه پارسي ، نه مادي ، نه هيچ کس ازتخمه ما که شاهي را گئومات مغ باز ستاند . مردم شديداً از او ميترسيدند کهمبادا مردم بسياري را که پيش از آن بردي را شناخته بودند بکشت . بدان جهتمردم را مي کشت که مبادا مرا بشناسند که من بردي پسر کوروش نيستم . هيچ کسياراي گفتن چيزي درباره گئومات مغ نداشت تا من رسيدم . پس از آن من ازاهورا مزدا مدد خواستم . اهورا مزدا به من ياري ارزاني فرمود . از ماهباگاديش 3 10 روز گذشته بود . آنگاه من با چند مرد آن گئومات مغ و آنهايي را که برترين مردان دستيار [ او ] بودند کشتم . دژي سيک ي ووتيش 4 ، نام سرزميني ني ساي نام در ماد آنجا او را کشتم . شاهي را از او ستاندم . به خواست اهورا مزدا من شاه شدم . اهورا مزدا شاهي را به من داد .
بند14-داريوش شاه گويد : شاهي را که از تخمه ما برداشته شده بود آن را منبرپا کردم . من آن را در جايش استوار نمودم . چنانکه پيش از اين [ بود ] همان طور من کردم . من پرستشگاه هايي را که گئومات مغ ويران کرده بود مرمتنمودم . به مردم چراگاه ها و رمه ها و غلامان و خانه هايي را که گئومات مغستانده بود بازگرداندم . من مردم را در جايش استوار نمودم ، هم پارس ، همماد و ساير کشورها را . چنان که پيش از اين [ بود ] آنچه را گرفته شده [ بود ] برگرداندم . به خواست اهورا مزدا من اين را کردم . من کوشيدم تاخاندان ما را در جايش استوار نمايم چنان که پيش از اين [ بود ] آن طور منکوشيدم به خواست اهورا مزدا تا گئومات مغ خاندان ما را برنگيرد .
بند 15 – داريوش شاه گويد : اين [ است ] آنچه من کردم پس از آنکه شاه شدم .
بند16-داريوش شاه گويد : چون من گئومات مغ را کشتم پس از آن مردي آثرين ( آثرينا ) نام پسر او در خوزستان ( اووج ) برخاست . به مردم چنين گفت : مندر خوزستان شاه هستم . پس از آن خوزيان نافرمان شدند . به طرف آن آثرينگرويدند . او در خوزستان شاه شد . و مردي بابلي ندئيت ب ئير ( نيدنيتوبل ) نام پسر ائين ئير او در بابل برخاست . چنين مردم را بفريفت [ که ] : مننبوکدرچرپسر نبتون ئيت هستم . پس از آن همه مردم بابلي به طرف آن ندئيت بئير گرويدند . بابل نافرمان شد . او شاهي را در بابل گرفت .
بند 17 – داريوش شاه گويد : پس از آن من رهسپار بابل شدم به سوي آن ندئيت بئير که خود را نبوکدرچر مي خواند . سپاه ندئيت ب ئير دجله را در دست داشت . آنجا ايستاد . و آب عميق بود . پس از آن من سپاه را بر مشکها قرار دادم . پاره اي بر شتر سوار کردم . براي عده اي اسب تهيه کردم . اهورا مزدا بهمن ياري ارزاني فرمود به خواست اهورا مزدا دجله را گذشتيم . آنجا آن سپاهندئيت ب ئير را بسيار زدم . از ماه اثري يادي ي 5 ، 26 روز گذشته بود .
بند19-داريوش شاه گويد : پس از آن من رهسپار بابل شدم . هنوز به بابلنرسيده بودم شهري زازان نام کنار فرات آنجا اين ندئيت ب ئير که خود رانبوکدرچر مي خواند با سپاه بر ضد من به جنگ کردن آمد . پس از آن جنگ کرديم . اهورا مزدا به من ياري ارزاني فرمود . به خواست اهورا مزدا من سپاهندئيت ب ئير را بسيار زدم . بقيه به آب انداخته شد . آب آن را برد . ازماه انامک 6 ، 2 روز گذشته بود که چنين جنگ کرديم.