سنگ نگاره بیستونهفتمین اثر ثبت شده ایرانی در فهرست جهانی یونسکودر30کيلومتري شرق شهر کرمانشاه قرار دارد. از قديمي ترين آثار درباره اين نوشته، گفته هايديودورسس سيسيلي است که در قرن اول پيش از ميلاد اين حجاري را به الههسميراميس و صد نيزه داري که اطرافش را گرفته اند نسبت داده و گفته استبدستور سميراميس در زير نقش برجسته نوشته اي با حروف سرياني نقل کرده اند. ايزيدورخاراکسي جغرافي نويس بيستون راباپتانا در ناحيه ، کامبادنا ناميده است و مي نويسد در باپتانا نوشته وتصويري از سميراميس است . ابن حقول آنرا نقش مکتب خانه اي دانسته که معلم براي تنبيه شاگردانش تسمه اي در دست دارد . گاردان جهانگردفرانسوي در سال 1794 اين نقش را پيکره دوازده حواري مسيح دانست ، و تصويرفروهر را به مسيح نسبت داد . بالاخره در سال 1835تا 1844راولينسون انگليسي بود که ازمتن آن نسخه برداري مطالعات وي در سال 1857 مورد توجه انجمن آسيايي پادشاهي لندنواقع گرديد و به اين ترتيب راز کتيبه بيستون گشوده شده . کار راولينسونسبب شد تا اين کتيبه مورد توجه دانشمندان زيادي قرار گيرد از جمله پروفسورويليام جکسن از دانشگاه کلمبيا که در سال 1903 از آنجا ديدن کرد ومطالعاتي بر روي کتيبه انجام داد که بيشتر تصحيح کار راولينسون بود . کتیبه بیستون داراي سه نوع خط فارسي باستان ، ايلامي نو ، بابلي نويا اکدي مي باشد و پس از رمزگشايي فارسي باستان فهميده شد که تصاوير بهداريوش و دو سردارش و ده شورشگر که در اوايل سلطنت او قيام کرده بودندتعلق دارد و شرح سرکوب اين ياغيان مي باشد .
پس ازكشته شدن"برديا /ی دروغین یاگئوماتا" بهدست داريوش كبيرو شش تن ازياران‌اش،سراسرامپراتوريپارس دچارآشوب و اغتشاشگرديد. اماداريوش در طوليك سال و اندي(521ــ 522 پ.م.) موفقبه سركوبيشانزده شورش وچيرگي برسراسر خاكامپراتوري وبرقراري نظم وامنيت در آنگرديد. اوبراي جاودانهساختن ياد وافتخار آن پيروزي‌ها،فرمان داد كهسنگ‌نگاره‌ايبدين منظور برروي صخره‌هايكوه مقدسبيستون واقعدر نزديكيكرمانش9سركرده‌يشورشي با دست‌هاييبسته در مقابلداريوش به صفايستاده‌اندو "گئوماتا" نيزدر زير پاهايوي افتادهاست. داريوشكماني به دستچپ گرفته و فَر وهرنيز در بالايتصوير در حال پروازاست. درپيرامون ايننگاره گزارشچگونگي شورش‌هاو چيرگيداريوش بر آن‌هابه همراهمطالبي ديگر،نخست به زبانايلامينگاشته شدهبود اما سپسترجمه‌هايبابلي (اكدي) وپارسي باستاننيز بدان افزودهگشت. افزودن ترجمه‌يپارسي باستانبه اين نگارهپس از اختراعخط ميخي ويژهبراي آن زبان به فرمانداريوش انجاميافت. برايآگاهي عموممردمامپراتوري ازمندرجات سنگ‌نگاره‌يبيستون، نسخه‌هايديگري از سنگ‌نوشته‌يآن، به ايالت‌هايمختلففرستاده شدهبود .
اينکتيبه يکي از معتبرترين و مشهورترين سندهاي تاريخي جهان است . زيرامهمترين نوشته ميخي زمان هخامنشي است . مجموعاً سطحي که اين کتيبه دربرگرفته به طول 5/20 ( بيست متر و پنجاه سانتيمتر ) و عرض 80/7 ( هفت مترو هشتاد سانتيمتر ) مي باشد . براي آسان شدن توضيحات ، کتيبه را در دو بخشمورد بررسي قرار مي دهيم.