نمونه ديگر:
شعر زير را تشريح و بررسي فرماييد :
زلال شماره ي ( 8 )
اي عشق
پر كن تو مرا اينك
در اوج تمنّـائـي و شـوري
بنشان به لب چشم عطش بر دوسه بوسه
چـندي مگـر آسايـم ازين غـربت رنـج آور و تـاريـك
اي عشق تو اي در همه جا چشمه ي جاري
در قلّه ي چشمان مثلّث
مافوق پلنگم من
بـر تـاب !
تشريح و بررسي شعر فوق :
4- اي عشق (2ض)
3- پر كن تو مرا اينك(4ض)
2- در اوج تمنّـائـي و شـوري(6ض)
1- بنشان به لب چشم عطش بر دوسه بوسه(8ض)
+ چـندي مگـر آسايـم ازين غـربت رنـج آور و تـاريـك(10ض)
1- اي عشق تو اي در همه جا چشمه ي جاري(8ض)
2- در قلّه ي چشمان مثلّث(6ض)
3- مافوق پلنگم من(4ض)
4- بـر تـاب !(2ض)
نوع ساختار نظم شعر : عروضي
فرم ضرباهنگ : ( 2-4-6-8-10-8-6-4-2)
تعداد ضرباهنگ بين دو سطر = 2
+- سطر مادر :چـندي مگر آسايم ازين غـربت رنـج آور وتـاريـك
داراي 10 ضرباهنگ
سطرهاي قرينه ي 1 :
1- بنشان به لب چشم عطش بر دوسه بوسه(8ض)
1- اي عشق، تو اي در همه جا چشمه ي جاري(8ض)
هر كدام داراي 8 ضرباهنگ با وزن موسيقيائي برابر
سطرهاي قرينه ي 2 :
2- در اوج تمنّـائـي و شـوري(6ض)
2- در قلّه ي چشمان مثلّث(6ض)
هر كدام داراي 6 ضرباهنگ با وزن موسيقيائي برابر
سطرهاي قرينه ي 3 :
3- پر كن تو مرا اينك(4ض)
3- مافوق پلنگم من(4ض)
هر كدام داراي 4 ضرباهنگ با وزن موسيقيائي برابر
سطرهاي قرينه ي 4 :
4- اي عشق (2ض)
4- بـر تـاب !(2ض)
هر كدام داراي 2 ضرباهنگ با وزن موسيقيائي برابر
نتیجه : شعر فوق طبق قانون كلّي « زلال » از نوع عروضي بدون قافيه است .
ج- زلال آزاد
زلال آزاد مقيّد به رديف و قافيه و اوزان عروضي نيست و در اين نوع از زلال ، بيشتر روي تصوير و تخيّل و كوتاه و محكم گويي و روي آرايه هاي نادره ، تمركز حواس مي شود . و گاهي هم مي بينيد كه سادگي موضوع بخاطر اهميت پيام ارجحتر از به كار بردن ساير افاده هاي ادبي است.
توجّه فرماييد كه زلال آزاد ، از قانون كلّي خارج نمي شود . آزادي اين ، فقط از قيد اوزان عروضي و رديف قافيه مي باشد . در اين شعر طبق قانون كلي زلال ، فاصله ي بين سطرها با شمارش هجاها مراعات مي گردد.
قانون زلال آزاد:
1- سطر اول و آخر هر كدام داراي حداكثر شش عدد هجا باشد.
2- تعداد هجاي بين دو سطر ( تفاوت پلّه اي بين دو سطر همجوار از هم ) حداكثر تا شش عدد بوده و با يك مقدار تفاوت بطور پله اي نزول و صعود داشته باشد. ( تبصره : در زلال آزاد ، معمولاً اختلاف بين سطور با يك هجا را تا حدّي كه شكل قالب را به هم نزند ، ناديده مي گيرند.)
3- ريتم ساده ي هجايي از ابتدا تا آخر بطور يكسان حفظ گردد.
4- تعداد سطرها از 5 كمتر و از 11 بيشتر نباشد.
5- سطرها زير هم نوشته شوند.
6- سطرهاي قرينه يا متقارن ، از لحاظ طول وزن و تعداد هجا و تعداد ضرباهنگ باهم مساوي باشند .
زلال شماره ي ( 9 )
فـردا
در اين مكان
به روي پوست من
نـا مسلمان نـويـسنـد
با خون عشقي كه از تو دارم ،
و مـرا به جـاي كفـر
بــه دار كشنـد
نمـي دانـد
كسي
تشريح و بررسي شعر فوق :
هـ = هجا = رِيتم = گام
اگر در بررسي ، ريتم يا وزن سطر اوّل برايمان معلوم باشد و يا آهنگ موسيقييائي سطر مادر كشف شود ، تعداد ضرباهنگ يا هجا ها ، آسانتر و درست بدست مي آيد. مثلاً وزن سطر اوّل در اين شعر معادل مي شود با : يَفْـعَل = يَــفْ + عَــلْ = 2 هـ
4-فـردا
= فر+دا= ( 2هـ )
3- در اين مكان
=در+اين+مك+ان= ( 4هـ )
2- به روي پوست من
=به+رو+يِ+پوس+تِ+من ( 6 هـ )
1- نـا مسلمان نـويـسنـد
= نا+مُــ+سَل+مان+نِ+ويـ+سَـنـْ+دْ ( 8 هـ )
+- با خون عشقي كه از تو دارم ،
= با+خو+نِ+عش+قي+كه+از+تو+دا+رَم ( 10 هـ )
1- و مـرا به جـاي كفـر
= و+م+را+به+جا+ي+كف+ر ( 8 هـ )
2- بــه دار كشنـد
= به+دا+ر+ك+شن+د ( 6 هـ )
3- نمـي دانـد
= ن+مي+دا+ند ( 4 هـ )
4- كسي
= ك+سي ( 2 هـ )
نوع ساختار نظم شعر : هجايي
فرم هجا = ( 2 – 4 – 6 – 8 – 10 – 8 – 6- 4- 2 )
تعداد هجاي بين دو سطر = 2
تعداد كلّ سطرها = 5
+= سطر مادر = داراي 13 هجا
1و1= سطرهاي قرينه ( هركدام داراي 9 هجا و برابر )
2و2= سطرهاي قرينه ( هر كدام داراي 5 هجا و برابر )
نتيجه : شعر فوق با توجّه به بررسي هاي به عمل آمده و با توجه به قانون زلال ، شعر زلال آزاد است .
نمونه اي ديگر از زلال آزاد :
زلال شماره ي ( 10 )
در اين زمانه
خدا را ديدن مشكل است
مي خواهم پري گيرم از جنس ماوراء
و خـــودم را جـــدا بكنـم
از هر بهانه
بررسي شعر فوق :
هـ = هجا
2- در اين زمانه = 5 هـ
1- خدا را ديدن مشكل است = 9 هـ
+- مي خواهم پري گيرم از جنس ماوراء = 13 هـ
1- و خـــودم را جـــدا بكنـم = 9 هـ
2- از هر بهانه = 5 هـ
نوع ساختار نظم شعر : هجايي
فرم هجا = ( 5-9-13-9-5 )
تعداد هجاي بين سطرها = 4
تعداد كل سطرها= 5
+ = سطر مادر داراي 13 هجا
1و1= سطرهاي قرينه= هر كدام داراي 9 هجا و برابر
2و2= سطرهاي قرينه= هر كدام داراي 5 هجا و برابر
نتيجه : شعر بالا طبق قانون كلّي زلال از نوع شعرهاي زلال آزاد محسوب مي شود .
د- زلال پيوسته
داراي دو يا بيشتر ، شعر زلال ، در يك موضوع و مضمون و همسان از لحاظ وزن و تعداد سطور و تقارنها .
زلال پيوسته خود داراي دو نوع ( عروضي و آزاد ) مي باشد .
و زلال عروضي نيز به دو نوع ( عروضي قافيه دار و عروضي بدون قافيه ) تقسيم مي گردد :
قانون زلال پيوسته ي عروضي قافيه دار:
1= تعداد سطر هر زلال 5 الي 11
2= طول وزن سطرهاي اول و آخر حداكثر تا 5 ضرباهنگ
3= تفاوت طول وزن بين دو سطر مساوي با 2 ضرباهنگ
4= طول وزن يا آهنگ سطرهاي متقارن باهم مساوي
5= دو سطر اول و آخر هر زلال هم قافيه و بقيّه ي سطور يك در ميان داراي قافيه ( مي تواند سطور اول و آخر در
شعر قافيه داري كه داراي رديف هم هست، فقط رديف بشود. )
6= تعداد سطور زلال ها باهم مساوي
7= طول وزن يا آهنگ سطرهاي مادر باهم مساوي
نمونه اي از زلال پيوسته ي عروضي قافيه دار :
زلال شماره ي ( 11 )
زلال بگو!
ازان مي حلال بگو!
بگو ز وصـل منوّر بـه زيـر پرتو عشق
شبيه چشمه روان شو وَ حرف را در اوج حال بگو!
بگو ز عاشقي از شور و مهرباني و گرمي ، بگو ز خلوت ماه
وَ از قرابت جــاري وَ حكمت و ره كمال بگو!
نه اينكه بركه ي خاموش و بي رمق بشوي!
نه اينكه مثل لال بگو ،
زلال بـگــو!
*
زلال بخوان!
خوش آبتر در عاطفه مان
برايم حال بده از فنون عشوه گري
بيا دو بوسه جلوتر وَ چند چشم معطّر چو آب روان
بخوان به وزن زلال و بزن به ريتم زلال و بنـوش باز مرا
كسي نشسته شبيه تو در اريكه ي قلبم بدون زبان
تكان بده دل بشكسته را كمر به كمر
و راز اين حكايت جان
بگير عيان
*
صداي مرا
بنوش هاي هاي مرا
ببين چقدر به ياد تو زنده تر شده ام
من از تبار جنونم شنو به گوش دو چشمت نداي مرا
بيـا كه رقص من از دامن نگاه تو اينك چـو آب مي ريـزد
نموده اي به خودت پر عجيب اي گل خوشبوي!جاي مرا
و من بجز تو كسي را رها نمي بينم
بگير دردهاي مرا
وَ هاي مرا
يك نمونه ي ديگر از زلال عروضي پيوسته ي قافيه دار :
زلال شماره ي ( 12 )
عاشق شدم تو را
آخــر چــرا مــرا اي آشنـا
در اين سراي دلهره باور نمي كني؟!
داني كشيده ام ز جدايي من بي خواب و خور چه ها ؟!
ديوانه گشته ام ز غم هجر بي حساب
باري نباشد ا ين چنين روا
غمگين كني مرا
*
بي تو نمي شود
اوقات را دلم بسر كند
يـا در ميـان پنجه ي آتـشْ بيــاري ات
چون اژدها تحمّل سوزش به جانفشاني ام دهـد
اي نيزه هاي دور دو چشمت نشان مرا
بي رحمي ات فزون شد از عدد
زخمم برين سند
*
بس بي ثمر شدم
گويا هدف به بد نظر شدم
با اينكه زير پاست زمين با تمامي اش
انگار من به ناز تو در حـاشيه زير و زبَـر شدم
اي ماه من بتاب كه جاني نمانده است
در كوي عشق در به در شدم
پر دردسر شدم
*
فـريـاد از آتشت
كُشتي مرا تو داد از آتشت
اي واي ازان اداي پر از عشوه هاي شور
كس را نديده ام كه بـه يادت شود آزاد از آتشت
شيرين نگشت بر سر هجران در عالمي
آن تلخي فرهاد از آتشت
اي داد از آتشت
تشريح و بررسي شعر فوق:
ض= ضرباهنگ
3- عاشق شدم تو را = 4 ض
2- آخــر چــرا مــرا اي آشنـا = 6 ض
1- در اين سراي دلهره باور نمي كني؟! = 8 ض
+- داني كشيده ام ز جدايي من بي خواب و خور چه ها ؟! = 10 ض
1- ديوانه گشته ام ز غم هجر بي حساب = 8 ض
2- باري نباشد اين چنين روا = 6 ض
3- غمگين كني مرا = 4 ض
*
3- بي تو نمي شود = 4ض
2- اوقات را دلم بسر كند = 6ض
1- يا در ميان پنجه ي آتش بياري ات = 8ض
+- چون اژدها تحمّل سوزش به جانفشاني ام دهد = 10 ض
1- اي نيزه هاي دور دو چشمت نشان مرا = 8 ض
2- بي رحمي ات فزون شد از عدد = 6 ض
3- زخمم برين سند = 4 ض
*
3- بس بي ثمر شدم = 4 ض
2- گويا هدف به بد نظر شدم = 6 ض
1- با اينكه زير پاست زمين با تمامي اش = 8 ض
+- انگار من به ناز تو در حاشيه زير و زبر شدم = 10 ض
1- اي ماه من بتاب كه جاني نمانده است = 8 ض
2- در كوي عشق در به در شدم = 6 ض
3- پر دردسر شدم = 4 ض
*
3- فرياد از آتشت = 4 ض
2- كُشتي مرا تو داد از آتشت = 6 ض
1- اي واي ازان اداي پر از عشوه هاي شور = 8 ض
+- كس را نديده ام كه به يادت شود آزاد از آتشت = 10 ض
1- شيرين نگشت بر سر هجران در عالمي = 8 ض
2- آن تلخي فرهاد از آتشت = 6 ض
3- اي داد از آتشت = 4 ض
نوع ساختار نظم شعر : عروضي
فرم ضرباهنگ ( 4-6-8-10-8-6-4 )
تعداد ضرباهنگ بين دو سطر = 2
تعداد سطور هر زلال = 7
+= سطور مادر:
داني كشيده ام ز جدايي من بي خواب و خور چه ها ؟! = 10 ض
چون اژدها تحمّل سوزش به جانفشاني ام دهد = 10 ض
انگار من به ناز تو در حاشيه زير و زبر شدم = 10 ض
كس را نديده ام كه به يادت شود آزاد از آتشت = 10 ض
هرچهار سطر متقارن مادر ، با همديگر در يك طول وزن و آهنگ قرار دارند
سطرهاي قرينه : ( 1 )
در اين سراي دلهره باور نمي كني؟! = 8 ض
ديوانه گشته ام ز غم هجر بي حساب = 8 ض
يا در ميان پنجه ي آتش بياري ات = 8ض
اي نيزه هاي دور دو چشمت نشان مرا = 8 ض
با اينكه زير پاست زمين با تمامي اش = 8 ض
اي ماه من بتاب كه جاني نمانده است = 8 ض
اي واي ازان اداي پر از عشوه هاي شور = 8 ض
شيرين نگشت بر سر هجران در عالمي = 8 ض
هر هشت سطر متقارن با همديگر داراي طول وزن و آهنگ يكسان هستند .
سطرهاي قرينه: ( 2 )
آخــر چــرا مــرا اي آشنـا = 6 ض
باري نباشد اين چنين روا = 6 ض
اوقات را دلم بسر كند = 6ض
بي رحمي ات فزون شد از عدد = 6 ض
گويا هدف به بد نظر شدم = 6 ض
در كوي عشق در به در شدم = 6 ض
كُشتي مرا تو داد از آتشت = 6 ض
آن تلخي فرهاد از آتشت = 6 ض
هر هشت سطر متقارن با همديگر داراي طول وزن و آهنگ و ضرباهنگ موسيقييائي يكسان هستند .
سطرهاي قرينه: ( 3 )
عاشق شدم تو را = 4 ض
غمگين كني مرا = 4 ض
بي تو نمي شود = 4ض
زخمم برين سند = 4 ض
بس بي ثمر شدم = 4 ض
پر دردسر شدم = 4 ض
فرياد از آتشت = 4 ض
اي داد از آتشت = 4 ض
هر هشت سطر متقارن با همديگر داراي طول وزن و آهنگ و ضرباهنگ موسيقييائي يكسان هستند .
نتيجه : طبق قانون زلال ، شعر فوق زلال و از نوع عروضي پيوسته ي قافيه دار مي باشد .
یک نمونه ي ديگر :
زلال شماره ي ( 13 )
فرياد ازين زمان
فرياد ازين زمان پر فغان
ديدي كسي درون من آهي كشيد و رفت؟!
غرق است باز كشتي مردم به زيـر موج ناگهـان
بر زير پلك من بنويس : اي غريب! ايست !
اين غم نمي شود دگر نهان
رازت بگو عيان
*
آخر بگو كه باز
بر دل نيامدست چاره ساز
تنهائي ام مبارك اهل زمين مباد
آخر بگو كه خسته ام از زاهدان پر ز جهل و آز
آيا نمي شود به من از پشت ننگرند؟!
باري بگو به مدّعـي راز
بشكست سرو ناز
بررسي شعر فوق:
3- فرياد ازين زمان=4ض
2- فرياد ازين زمان پر فغان=6ض
1- ديدي كسي درون من آهي كشيد و رفت؟!=8ض
+- غرق است باز كشتي مردم به زيـر موج ناگهـان=10ض
1- بر زير پلك من بنويس : اي غريب! ايست !=8ض
2- اين غم نمي شود دگر نهان=6ض
3- رازت بگو عيان=4ض
*
3- آخر بگو كه باز=4ض
2- بر دل نيامدست چاره ساز=6ض
1- تنهائي ام مبارك اهل زمين مباد=8ض
+- آخر بگو كه خسته ام از زاهدان پر ز جهل و آز=10ض
1- آيا نمي شود به من از پشت ننگرند؟!=8ض
2- باري بگو به مدّعي راز=6ض
3- بشكست سرو ناز=4ض
نوع ساختار نظم شعر : عروضي
فرم ضرباهنگ ( 4-6-8-10-8-6-4 )
تعداد ضرباهنگ بين دو سطر = 2
تعداد سطور هر زلال = 7
+= سطور مادر:
غرق است باز كشتي مردم به زيـر موج ناگهـان=10ض
آخر بگو كه خسته ام از زاهدان پر ز جهل و آز=10ض
هر دو سطر متقارن مادر با همديگر در يك طول وزن و آهنگ و ضرباهنگ موسيقييائي يكسان قرار دارند.
سطرهاي قرينه ي ( 1 ) =
ديدي كسي درون من آهي كشيد و رفت؟!=8ض
بر زير پلك من بنويس : اي غريب! ايست !=8ض
تنهائي ام مبارك اهل زمين مباد=8ض
آيا نمي شود به من از پشت ننگرند؟!=8ض
هر چهار سطر متقارن با همديگر داراي طول وزن و آهنگ و ضرباهنگ موسيقييائي يكسان هستند .
سطرهاي قرينه ي ( 2 ) =
فرياد ازين زمان پر فغان=6ض
اين غم نمي شود دگر نهان=6ض
بر دل نيامدست چاره ساز=6ض
باري بگو به مدّعي راز=6ض
هر چهار سطر متقارن با همديگر داراي طول وزن و آهنگ و ضرباهنگ موسيقييائي يكسان هستند .
سطرهاي قرينه ي ( 3 ) =
فرياد ازين زمان=4ض
رازت بگو عيان=4ض
آخر بگو كه باز=4ض
بشكست سرو ناز=4ض
هر چهار سطر متقارن با همديگر داراي طول وزن و آهنگ و ضرباهنگ موسيقييائي يكسان هستند .
نتيجه : طبق قانون زلال ، شعر فوق زلال و از نوع عروضي پيوسته ي قافيه دار مي باشد .
تقديم دو زلال به زبان تركي :
زلال شماره ي ( 14 ) ( به زبان ترکی )
باهارا بـاخگيلا سن!
بو يئنيشده نيگارا باخگيـلا سن!
دوداقلاريندان آخان بال نه گؤر دؤنوب چاخيرا!
بو ايشده گل آخارا باخگيلا سن!
خومارا باخگيلا سن!
يوخاريداكي شعيرين آچيقلاماسي :
2- باهارا بـاخگيلا سن! ( 4 بارماق )
1- بو يئنيشده نيگارا باخگيـلا سن! ( 6 بارماق )
+- دوداقلاريندان آخان بال نه گؤر دؤنوب چاخيرا! ( 8 بارماق )
1- بو ايشده گل آخارا باخگيلا سن! ( 6 بارماق )
2- خومارا باخگيلا سن! ( 4 بارماق )
شعيرين آخيمي = عروضي
دينگيلتي دوزومو = ( 4-6-8-6-4 )
سطيرلرين آراسينداكي دينگيلتي نين سايي= 2 بارماق
بوتون سطيرلرين سايي = 5 دانا
+- آنا سطير=دوداقلاريندان آخان بال نه گؤر دؤنوب چاخيرا
دينگيلتيسي 8 بارماقدير
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات
1و1=بير اؤلچوده كي سطيرلر=
بو يئنيشده نيگارا باخگيـلا سن! ( 6 بارماق )
بو ايشده گل آخارا باخگيلا سن! ( 6 بارماق )
هر ايكي سينين ده هاواسي بير اولچوده دير
فعلاتن فعلاتن فعلات
2و2= بير اؤلچوده كي سطيرلر=
باهارا بـاخگيلا سن! ( 4 بارماق )
خومارا باخگيلا سن! ( 4 بارماق )
هر ايكي سينين ده هاواسي بير اولچوده دير
فعلاتن فعلات
سون سؤز : يوخاريداكي شعيره ، زلال قايداسينا باخاراق ،
بير قافيه لي عروضي زلال دئمك اولار
زلال شماره ي ( 15 ) ( به زبان ترکی )
ايسته يين بيل هاردا گزير
سئوگي دير كي قان تكي داماردا گزير
یانمیشام محبّتينه سنـدن اؤتـرو داي اؤلـورم
گؤردويون جانيمدي منيم شوقون ايله اؤلكه اؤلكه قاردا گزير
داي گليب هاوا باشيما ايستي ايستي دويغولاريم ماهورا بهانه دوغور
عشقدن كؤنول دوتوب اوْد نئيله ييم كي بير سه گاهلي تارداگزير
هئچ كس آختاريب دئمه سين پس دادا هاياندا قاليب
كئفله نيبدي كوچه ده بازاردا گزير
بيـر گـؤزو خـوماردا گــزير
دوّم بهمن ماه سال 1388 هجري شمسي ، اوّلين روز تولّد شعر « زلال » و تحويل آن با تمام تشريحات و
قوانينش بر جهان ادبيّات مبارك باد. من شخصاً از زلال عروضي قافيه دار ( از نوع تكي يا پيوسته ) خيلي
خوشم مي آيد و برايم شيرين است . لذا بيشتر در اين راستا فعاليّت خواهم كرد.
خسته نباشيد !
زلال در بطن ايران نطفه بست و در آغوش ادبيات ايران تولد يافت .