[رزیتا]

سبک استریم لاینینگ در طراحی قطارهای مسافربری

در طول سالهای بین دو جنگ ، گسترش وسایل حمل ونقل مانند اتومبیل ، اتوبوس و هواپیما سبب شده بود که شرکت های راه آهن به طور جدی مسافران خود را از دست بدهند. در نتیجه آنها به وسایل جدید تولید نیروی محرکه از قبیل موتورهای دیزلی و برقی و ایجاد تصویری از سرعت و نوگرایی روی آوردند. برای این منظور از سبک استریم لاینینگ در سطحی وسیع استفاده شد. در مورد قطارها نیز مثل اتومبیل در ابتدا برای به کارگیری سبک استریم لاینینگ ، نمونه هایی به طور شهودی تهیه شد.



طراحی قطارهای مسافربری در اروپا


رویداد جالبی که در اواخر دهه 1920 در آلمان به وقوع پیوست قطار پروانه دار ریل - زپلین Rail - Zeppelin بود که کنت کروکنبرگ ، طراح برجسته هواپیما و بالن موتوردار، آن را طراحی کرده بود. تاثیر شغل سابق وی در شکل باریک و سیگار مانند و پروانه عقبی قطار کاملاً مشهود بود. با اینکه این وسیله برای مصارف عمومی نامناسب بود، اما نشان داد که می توان هم ساختمان سبک بدنه و هم موتورهای دیزلی بالنها را در ساخت قطار به کار برد.


این موارد در قطارهای دیزلی - برقی ای تجسم یافت که راه آهن دولتی آلمان در سال 1933 تولید کرد. این قطارها واحدهای دوقلوی سریع السیری بودند که اولین آنها به نام فلایینگ هامبورگر The Flying Hamburger فاصله بین برلین و هامبورگ را ( حدوداً 180 مایل ) در عرض دو ساعت و نیم طی می کرد. طرح آن ، با قوس ملایمی که به جلو و عقب وسیله داده بودند و پوشیدگی شاسی و سطوح صاف و نوارهای بنفش و شیری رنگ بدنه، کاملاً یکپارچه و متناسب بود.


مورد پیشرفته تری که باز هم طراح آن کنت کروکنبرگ بود، یک قطار سه واگنه تولید شده در سال 1937 بود و با شکل اژدرمانند به سبک استریم لاینینگ باز هم تاثیر طراحی هواپیما را نشان می داد. گنجایش این قطار صد نفر بود و واگن های مجهز به تهویه مطبوع آن برای کاهش سرو صدا، شیشه های دولایه داشتند. با وجود این شروع جنگ مانع از آن شد که به طور انبوه تولید شود.
در آلمان و هلند سبک استریم لاینینگ را در اشکالی سازمند و یکدست به کار می بردند. ظریفترین وسایل نقلیه دیزلی دهه1940 در این دو کشور ساخته شد.
برعکس ، قطارهایی که اتوره بوگاتی Ettore Bugatti برای راه آهن دولتی فرانسه طراحی کرد زاویه دار بودند و جلو و عقب آنها به شکل گوه بود. سه عنصر قوس محدب سطوح جلو و عقب ، شکل گلوله یا اژدر مانند و شکل گوه مانند قسمت جلو، غالبترین عناصر استفاده شده در قطارهایی به سبک استریم لاینینگ بودند.



شرکت های زیادی به نیروی بخار متکی ماندند اما آنها هم سبک استریم لاینینگ را به کار گرفتند. راه آهن لندن و شمال شرقی سرنیگل گرسلی Sir Nigel Gresley ، یکی از برجسته ترین طراحان لوکوموتیو دوران را در اختیار داشت. تجارب چندین ساله او در مورد شکل های جدید، در سال 1935 در قطارهای مدل آ 4 A4 که برای خط سریع السیر لندن ادینبورو در نظر گرفته شده بود به اوج خود رسید. این قطارها کاملاً به سبک استریم لاینینگ ساخته شده بودند، تصویر نیمرخ آنها به شکل گوه محدب بود و گرسلی نهایت تلاش خود را کرده بود تا شکل آنها نه فقط از لحاظ عملکرد بلکه از همه نظر توجیه شده باشد. شکل اشکی بدنه روی سیلندرها و چرخ ها به دلیل سهولت در نظافت دارای یک پله وسیع در قسمت فوقانی بود. موتور آنها بسیار قوی بود و یکی از آنها به نام مالارد در سال 1938 رکورد 126 مایل در ساعت را برای لوکوموتیوهای بخار برجای گذاشت.
با این همه ، ارزش های سنتی هنوز قدرتمند بود و گرایش طراحان قطار به سوی سبک استریم لاینینگ در اروپا گاهی با تردید همراه بود. گرسلی سعی می کرد طبق شیوه بریتانیاییها، زیبایی لوکوموتیو را از عناصر کارکردی آن اخذ کند. بعضی از طرح های سنتی او در حد عالی بودند و او در تحقیقر بدنه های قوطی مانند کاملاً محق بود.
لوکوموتیو سریع السیر مدل «05» آلمانی دارای یکی از جامع ترین بدنه های زمان بود که با پوشاندن تقریباً کامل چرخ ها ، شکلی وزین، پیچیده و شبیه موجودات زنده ایجاد می کرد.



طراحی قطارهای مسافربری در امریکا


در امریکا، در اوایل دهه 1930 سبک استریم لاینینگ روز به روز متداول تر می شد و شرکت ها در تهیه طرح با هم مسابقه گذاشته بودند. شرکت راه آهن یونیون پاسیفیک Union Pacific در فوریه سال 1934 با ارائه یک قطار سه واگنه به نام سیتی آو سالینا City of Salina (شهر سالینا) که در شرکت پولمن Pullman ساخته شده بود، راه را برای دیگران گشود. این قطار به دلیل داشتن مرکز ثقل پایین، سرعت زیادی داشت و نیروی محرکه آن از یک موتور درون سوز بزرگ تامین می شد. بخش های داخلی ، همانطور که از سازندگانش انتظار می رفت، بسیار راحت بود و تهویه مطبوع و دو ردیف صندلی فنری روکش دار داشت که به صورت تختخواب در می آمد. با این حال طرح بیرونی آن حالت خاصی نداشت.
دو ماه بعد شرکت راه آهن شیکاگو ، برلینگتون و کویینسی Burlington and Quincy با هیاهو و تبلیغات فراوان، قطاری به نام زفیر برلینگتون Zephyr تولید کرد که تاثیر شگفت انگیزی بر جای گذاشت. این قطار نیز سه واگنه و مفصل دار بود و با داشتن موتور دیزلی ابتکاری ساخت جنرال موتورز به حدی سبک و قدرتمند بود که از آن برای سفرهای سریع السیر استفاده می کردند. بدنه آن با استفاده از روش جدید جوشکاری فولاد ضد زنگ که توسط سازنده اش ، شرکت تولیدی باد Budd ابداع شده بود، ساختاری محکم و سبک داشت. رنگ آمیزی لزومی نداشت، زیرا برق فولاد صیقلی خود سطح درخشانی فراهم می کرد. قسمت جلو خمیده و کمی نوک تیز بود، شبیه کلاهخودهای اتروریایی، حال آنکه قسمت عقب آن دارای یک واگن بیضی شکل مخصوص تماشا با صندلی های راحتی بود. سطح موج دار بالا و پایین پنجره ها ساختار واگن را مستحکم کرده، در همان حال موتیف واحدی در سراسر طول قطار ایجاد می کرد.
در مدت شش هفته سفر نمایشی بیش از نیم میلیون نفر از قطار زفیر دیدن کردند. این قطار زمانی عرضه شد که امید بود پس از سختی های دوران رکور اقتصادی، تجدید حیات کشور آغاز شود و مثل هواپیمای دی سی 3، شکل جدید این قطار به نمادی از پیشرفت و اوضاع بهتر آینده تبدیل شد. حتی یک فیلم بلند سینمایی نیز به نام درخشش نقره ساخته شد که زفیر نقش مهمی در آن داشت.

عیب زفیر این بود که قسمت مفصل بندی آن ثابت بود و نمی شد واگن های اضافی به آن متصل کرد. در مدل های بعدی این مساله با استفاده مجدد از طرح لوکوموتیو جداگانه و واگن های همشکل و همرنگ قابل اتصال، به سادگی حل شد. اولین نمونه از این نوع ، قطارهای ربل Rebels در سال 1935 بود که اتو کوهلر آنها را برای شرکت راه آهن گلف ، موبایل و شمال طراحی کرد. شکل آنها اطمینان بخش و ساده بود ؛ پنجره های بزرگ آن بخوبی مفصل بندی شده و دودکش ها تقریباَ از دید مخفی بود. چراغ ها نیز طوری مخفی شده بودند که ظاهری صاف و یکپارچه ایجاد کند.
قطارهای استریم لاینی دیزلی موفقیت بزرگی محسوب می شدند و تعداد زیادی از آنها ساخته شد. آنها سریع و کارآمد، خوش ترکیب و راحت بودند. بالاتر از همه، آنها به راه آهن جلوه ای نو بخشیدند و به این ترتیب توانستند چندین سال با اشکال دیگر حمل ونقل رقابت کنند.

در امریکا ، شخصیت هایی چون تیگ ، دریفوس و لوی از طرف شرکت های مختلف راه آهن اسخدام شدند تا موتورهایی به سبک استریم لاینینگ طراحی کنند. این شرکت ها می خواستند بدون ایجاد تغییر زیاد در نیروی محرکه قطارهایشان، ظاهر آنها را مدرن جلوه دهند. نتایج گاه هیچ ربطی به شکل موتور نداشت اما طرح جدیدی که لوی در سال 1931 برای قطار مدل k4 شرکت راه آهن پنسیلوانیا ارائه داد بر اساس شکل استوانه ای دیگ بخار ، دقیقاً به شکل گلوله طرح ریزی شده بود تا ویژگی موتور بخار را در چهارچوب سبک استریم لاینینگ حفظ کند.
قطارهای بسیاری با طرح های عالی در سراسر جهان وجود داشت که کمتر شناخته شده بودند. شرکت راه آهن جنوب منچوری در سال 1934 لوکوموتیو زیبا از نوع پاسیفیک را عرضه کرد که شرکت کاوازاکی آن را ساخته بود. شرکت کاوازاکی بعدها در سطح بین المللی معروف شد. بدنه موتور به دقت طرح ریزی شده و سطحی صاف و ساده ایجاد کرده بود و قسمت های متحرک آن که به نظافت و تعمیر مکرر نیاز داشت کاملآًدر دسترس بود، ویژگی ای که اغلب نادیده گرفته می شد.