[ساقي]

مطمئن باش كه مهرت نرود از دل من
مگر آن كه در خاك شود پیكر من

خاستگاه ايرانيان بنا به سنت اوستا که کهن ترين نوشته بازمانده ايرانيست اييريانم وئجو ميباشد که به زبان پهلوي به ان ايرانويج گويند.

در ونديداد از جايي بنام ايرانويج نام برده ميشود که مرکز اصلي ايرانيان است.
ايرانوئجه به سراسر ايران زمين بزرگ اطلاق نميشده بلکه اسم قطعه خاکي است که نخستين بار ايرانيان به انجا بار اقامت افکندند و از انجا تدريجا پيشتر رفته و در سراسر سرزمينهاي هند و ايراني ساکن شده و بعدها هميشه اقامتگاه ابتدايي خود را به نيکي ياد کرده و به مرور زمان ان مرز و بوم را جنبه مينوي دادند و يک قسم بهشت روي زمين تعريف کردند.

در کتب پهلوي نام ايرانويج را بدون هيچ قسم توضيحي چندين بار تکرار کرده اند.در بندهش فصل 29 امده:"ايرانويج در طرف اذربايجان است."و مولف بندهش ايرانويج را در شمال غرب ايران ميپنداشته.
کلمه ايرانويج مرکب است از دو کلمه ايران+ويج
ويج به معني نسل و تخم است و در زبان هندي بيج از اين ريشه است و بيضه را تازي زبانان از همين کلمه از ايرانيان به استقراض گرفته اند.
در اوستا وقتي از ايرانويج نام برده ميشود سخن از جاييست بسيار سرد و شايد به همين خاطر بوده که ايرانيان از انجا کوشيده اند.

در ونديداد امده است که:"نخست سرزمين نيکويي که من اهورامزدا بيافريدم ايرانويج بود که از رود ونگهو داييتي ابياري ميشود.اهريمن بزرگ پرمرگ در انجا مار ابي و زمستان ديو افريده را بيافريد.در انجا ده ماه زمستان است و دو ماه تابستان و دراين ماهها براي اب و گياه و زمين سرد است.انجا مرکز زمستان است.انجا قلب زمستان است."فرگرد يکم

پس معلوم ميشود که خواستگاه ايرانيان جاي سردي بوده که از انجا بخاطر سرما و بسبب نداشتن چراگاهها کوچ کرده اند.در مورد محل جغرافيايي ايرانويج برخي چون دارمستتر تصور ميکند که در اذربايجان است و جايي در حدود قره باغ را تعيين مينمايد که همان اران دوران کهن است و برخي بر پايه نوشته هاي ونديداد انرا جايي در اسياي مرکزي ميدانند که بنظر صحيحتر ميرسد چرا که ونديداد ابتدا از ايرانويج سپس از سند و مرو و بلخ و نيسا و هرات نام ميبرد که اين محل ها يک نظم جغرافيايي دارند و بنابراين ايرانويج را بايد در محلي بالاي اين شهرها جستجو کنيم.

کيپرت ايرانويج را در سرزمين جنوب شرقي فرغانه احتمال داده.گيگر انرا شمال شرقي ميداند و حدود فرغانه و کوهستان حاليه را محل ان ميداند و رود دايتي که در اوستاست را همان زرافشان دانسته.

تيل مينويسد:"ايرانويج نخستين اقامتگاه ايرانيان است که از انجا رفته فته به سغد و مرو و بلخ و نيسايه و هرات و کابل و هلمند دست اندازي کردند و پس از ان به ممالک شمالي ايران کنوني روي اوردند."او ايرانويج را سرزمين خوارزم يا خيوه کنوني ميداند.

يوستي و اندراس و استاد مارکوارت بنا بر اين عقيده اند که ايرانويج خوارزم بوده.ابوريحان بيروني نيز در اثار الباقيه ذکر ميکند که نزد خوارزميان و رود سياوش پسر کيکاوس مبدا تاريخ بوده .به عبارت ديگر تاسيس عمارت خوارزم را که در نهصد و هشتاد سال پيش از اسکندر گجستک مقدوني ميداند(1310 پيش از زايش مسيح)مبدا تاريخ ميشمرد.

در کتب پهلوي به جاهايي برخورد ميکنيم که از اب دايتي که در ايرانويج است ستايش ميکند و ميگويد پيغمبر در کنار اين رود به الهام ايزدي رسيد.
در يسنا 9 فقره14 امده:"نخست زرتشت بود در ايرانويج که چهار بار يتا اهو بسرود."بندهش فصل32 فقره 3 مينويسد:"انگاه که زرتشت دين خود اورد نخست در ايرانويج مراسم بجاي اورد و مديوماه از او دين پذيرفت."ممالکي که امروزه ترکستان روسيه ناميده ميشود و کليه ممالک شمال شرق و شرق ايران و در جزو ان قسمتي از خاک افغانستان سرزمين نشو و نماي دين زرتشتي است.

...
..
.