[دانه کولانه]

الف ) اصل و نسب . زبان اکنون یگانه معیار تشخیص بربرهاست ؛ زیرا آنان از لحاظ انسان شناسی خصایص صوری بسیار متنوّع و در واقع بسیار متناقضی دارند، به طوری که نمی توان سخن از نژاد همگون بربر به میان آورد. در عین حال ، بربرها از لحاظ سیاسی همواره چنان از هم جدا بوده اند که نمی توان آنها را قوم واقعاً متمایزی شمرد. با وجود وفور نسبی آثار پیش از تاریخ مکشوف در سرزمین پهناوری که برای سهولت «بربرستان » نامیده می شود، و با وجود کتیبه ها و نوشته های مؤلّفان یونانی و لاتینی و عرب زبان ، بخش اعظم تاریخ این قوم ، که بیگمان یکپارچه نیست ، هنوز بر ما مجهول است . باید اذعان داشت که اصل زبان بربر ـ که وحدت آن هم حتمی بخش 5) ـ برای ما همچنان ناشناخته است ،ازینرو تعیین موطن اصلی کسانی که به آن زبان سخن می گویند فعلاً محال است . اما در نوشته های راجع به این موضوع به هیچ وجه کمبودی نیست . دربارة اصل بربرها فرضیّات بسیاری هست که گاهی به صورت قطعی عرضه شده است . نویسندگان دوران باستان ، با اقوال گوناگون ، آنان را بومی یا شرقی یا آگیایی (اژه ای ) می شمارند. عربها معمولاً آنها را شرقی ، کنعانی یا حمیری می دانند، و از فرضیّة اخیر بتازگی با دلایلی قوی پشتیبانی شده است (هلفریتس ). بعضی از مؤلفان جدید (آنتیشان ، دوما ، اسلوچتس ) اصل کنعانی را از نو مطرح کرده اند؛ در حالی که در نظر دیگران بربرها یا بومی اند (کارت ) یا بومی آمیخته با نژاد آسیایی بویژه فنیقی (فورنل ، مرسیه ). بعضی ، معمولاً اهل تفنن ، تا بدانجا پیش می روند که جمعیّت باستانی سرزمین بربرها را با همة عناصرش بازسازی می کنند (رن ، 1889؛ لارتیگ ، 1904) و میان آنان و اقوام سلت و باسک و قفقازی مناسباتی برقرار می کنند که بسیار بعید می نماید (کووه ، 1925؛ همو، 1926)؛ حتی آنها را با بومیان آن سوی اقیانوس اطلس دارای پیوندهایی می دانند (همو، 1930). انسان شناسان در این باره حیران اند و وجود بربرهای موبور حل مسئله را آسان نمی کند. باصلاحیت ترین دانشمندان در عقیدة خود محتاط اند و به طور کلّی می گویند که عناصر گوناگونی از جنوب و مشرق و شاید شمال به جمعیت اصلی ، که بیشتر به مردم سواحل شمالی مدیترانه شباهت داشته اند، افزوده شده اند؛ ولی این واقعه در روزگاران دیرین روی داده و تاریخ مهاجرتهای گوناگون را نمی توان تعیین کرد. به هر تقدیر، اینها فرضیّه هایی بیش نیست ؛ شاید تنها با معلومات زبان شناختی بتوان معمای اصل خاستگاه بربرها را، که در قرن حاضر هنوز ناگشوده مانده است ، حل کرد.

منابع :

P.H. Antichan, La Tunisie , 1884; L. Balout, Prإhistoire de l'Afrique du Nord. Essai de chronologie, Paris 1955; Beguinot, "Chi sono i Berberi?", OM (1921); A. Bernard, L'Alge ¨ rie , Paris 1929, 81 ff.; Essad Bey, Allah est grand!, Paris 1937, 262; M. Boule, Les hommes fossiles , Paris 1921, 376 ff.; G. H. Bousquet, Les Berbةres, Paris 1957; Gen. Brإmond, Berbe © res et Arabes. La Berbإrie est un pays europإen , Paris 1942 (to be used with reserve); Carette, Origines et migrations des principales tribus de l'Algإrie, 24 ff.;Comm. Cauvet, Les Berbe © res en Amإrique, Algiers 1930; idem, "Les Origines caucasiennes des Touareg", Bull. Soc. Gإog. Alger . (1925); idem, "La formation celtique de la nation targuie", ibid., (1926); G. S.Colin, "Appellations donnإes par les Arabes aux peuples hإtإroglosses", in GLECS , v â â E. F. Gautier, L'Afrique blanche , Paris [1939], 170; S. Gsell, Histoire ancienne de l'Afrique du Nord, Paris 1913-1928, â , 275 ff.; S. Gsell, G. Marcais, and G. Yver, Histoire de l'Algإrie , Paris 1929, 6 ff.; A.C. Haddon, Les Races humaines , Paris 1930, 66 ff.; H. Helfritz, Le Pays sans ombre , Paris 1936, 53 ff.; Ch. A. Julien, Histoire de l'Afrique du Nord 2 , â , Paris 1951; Col. de Lartigue, Monographie de l'Aure © s , Constantine 1904; E. Leblanc, Le proble © me des Berbe © res , 1931; H. Lhote, Les Touaregs du Hoggar , Paris 1944, 76 ff.; Olivier, "Recherches sur l'origine des Berbe © res", Bull. Acad. d'Hippone (1868); R. Peyronnet, Le problةme nord-african 2 , Paris 1924, 104 ff.; V. Piquet Les civilisations de l'Afrique du Nord 3 , Paris 1931, 3 ff.; Rinn, Les origines berbةres, Algiers 1889; T. Sarnelli, "Sull'origine del nome Ima ¦ z i ¦ g en", in Mإmorial Andrإ Basset, Paris 1957; Tissot , Gإographie comparإe de la Province Romaine, 1888, â , 402; R.Vaufrey , Pre ¨ histoire de l'Afrique , â , Le Maghreb , Paris [1955].

) / د. اسلام / ش . پلا (