[behnam5555]

اقوام و نژادهای ایران

ایران کشوری است که از اقوام گوناگونی تشکیل شده است. در زیر به برخی از مهم ترین این اقوام اشاره می‌شود. لازم به ذکر است که خود این اقوام نیز در مواردی به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.
ترکمن‌ها

ترکمن‌ها از نژاد اقوام ترک هستند. این قوم اصولا در منطقه ترکمن صحرا (جلگه واقع در شرق استان مازندران و شمال استان خراسان و در همسایگی جمهوری ترکمنستان) زندگی می کنند. به لحاظ تاریخی در نتیجه قراردادی که برای تعیین مرز بین المللی بین ایران و شوروی سابق توسط حاکمان وقت ایران و روسیه به امضا رسید، تعداد زیادی از ترکمنها در داخل مرز ایران ماندند. در آن قرارداد رودخانه اترک بعنوان مرز مشترک دو کشور تعیین گردید.
کردها

کردها یکی از اقوام ساکن خاورمیانه‌ هستند که در غرب آسیا و در بخش غربی فلات ایران زندگی می‌کنند. کردها به زبان‌ کردی، از شاخه غربی زبان‌های ایرانی سخن می‌گویند. کردها در ناحیه گسترده ای در خاور میانه پراکنده اند، از شرق ترکیه ( که 10 میلیون کرد در آن ساکنند ) گرفته تا شمال شرقی عراق و از قسمتهایی در مرز سوریه تا مناطق غرب و شمال غرب کشور ایران. به علت اینکه آمارگیری دقیقی از جمعیت کردها انجام نگرفته تمام آمارهای ارائه شده تخمینی هستند.
بنا به برآوردهای غیررسمی جمعیت و مساحت این منطقه به طور تقریبی ۲۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۳ در محیطی به وسعت ۱۹۰۰۰۰ کیلو متر مربع است. کردی که اکثر کردها در (ترکیه, ایران , عراق و سوریه) با آن صحبت می‌کنند زبان ادبی و نیمه رسمی به شمار می‌رود و در کشور عراق از زمان اشغال قوای انگلیس تا کنون در مدارس تدریس می‌شود خود به دو بخش تقسیم می‌شود:
۱. کرمانجی شمالی یا اصطلاحا کرمانجی
۲. کرمانجی جنوبی یا اصطلاحا سورانی
کرمانجی شمالی گویش کردهای شمال خراسان، ناحیه مرزی ایران و ترکیه، آناتولی شرقی و شمال عراق است. از لحاظ جمعیتی اکثر کردها با یکی از دو لهجه فوق صحبت می‌کنند. سایر گویش های کردی عبارتند از گویش‌ زازا که در قسمت کوچکی از کردستان ترکیه بدان تکلم می‌شود و گویش‌های اورامی، ایلامی، کرمانشاهی، کلهری، کلیایی، پیروندی، لکی، فیلی (و یا پهلی) که در کردستان ایران تکلم می‌شوند. از لحاظ مذهبی اکثریت کردها مسلمان (و اهل‌سنت) هستند. در استان‌های کرمانشاهان، ایلام و بخش اعظم لرستان ایران نیز جمعیت قابل ملاحظه‌ کرد شیعه‌ زندگی می‌کنند. البته در بین کردها نزدیک به ۵۰ هزار خانوار و شاید بشتر یزیدیانی هستند علاوه بر این گروهی نیز که به یارسانیا سلسله اهل حق معروفند در بین کردها هستند و بقیه‌ کردها مسیحی یا یهودی هستند.
بلوچ‌ها

بلوچ نام یکی از اقوام خاورمیانه در ایران و پاکستان و افغانستان است. مردم بلوچ‌تبار در جنوب شرقی ایران و شرق پاکستان ساکنند. زبان بلوچی یکی از زبان‌های ایرانی شاخه شمال غربی است. بلوچ ها، که نامشان در لغت به معنای آواره است، از معدود نژادهای ایرانی اند که عمدتا شیوه زندگی نیمه بادیه نشینی خود را حفظ کرده اند. بیابان‌های وسیع و بسیار کم جمعیت که منتها الیه جنوب شرقی ایران و نواحی دور افتاده غرب پاکستان را در بر می گیرد، سکونتگاه طبیعی بلوچهاست. بلوچ‌ها سوارکاران ماهر و چابکی هستند و مسابقات شتردوانی آنها بسیار مشهور است.
بختیاری‌ها

بختیاری نام یکی از قوم‌های بزرگ لر ایران معروف به لر بزرگ است که در زاگرس میانی سکونت دارند. (لر کوچک نیز نقریباً ساکنین لرستان و ایلام امروزی هستند). مناطق دورافتاده استان چهار محال و بختیاری و خوزستان سکونتگاه اکثر مردم بختیاری است. ولی امروزه تعداد بسیار زیادی از آنان در روستاها و شهرهای ساکن شده اند. گویش بختیاری یکی از گویش‌های پارسی‌تبار یعنی از دسته جنوب غربی زبان‌های ایرانی است. گویش‌ها و زبان‌های پارسی‌تبار عبارت‌اند از فارسی، لری، بختیاری، لارستانی، و کومزاری. برخی از زبانشناسان، بختیاری را زیرشاخه‌ای از لری به شمار می‌آورند و برخی آن را شاخه‌ای جدا می‌دانند. یکی از اقوامی که در کنار بختیاری‌ها هویت جداگانه ای کسب کرده اند عرب های کمری هستند.
این اصطلاح را در مورد عرب‌هایی به کار می برند که در مجاورت بختیاری‌ها زندگی می‌کنند و با ایشان وصلت کرده‌اند؛ لذا از نظر رسم و رسوم و زبان و... اشتراکات زیادی با بختیاری‌ها پیدا کرده‌اند. اما در اصل بختیاری نیستند. در حقیقت عرب کمری‌ها اعرابی هستند که اصطلاحاً در کوه و کمر زندگی می‌کنند و وجه تسمیه ایشان نیز همین است. زبان ایشان در اصل عربی است که به عربی عراق بیشتر نزدیک است تا اعراب خوزستان و به مرور زمان با گویش بختیاری ترکیب شده است و اصطلاحاتی مخصوص به خود پیدا کرده است طوری که فهم آن هم برای اعراب و هم برای بختیاری‌ها ممکن نیست.
قشقایی‌ها

قشقائی یکی از دو ایل بزرگ ایران است (ایل بزرگ دیگر بختیاری است.) بیشتر ایل قشقایی در استان فارس ساکن هستند. بسیاری از آنها هنوز بصورت سیار در فصول مختلف سال از ییلاق به قشلاق کوچ می کنند. قشقایی‌ها ترک تبار هستند. یكی از مناطق مهم عشایری ایران, استان فارس می باشد و بزرگترین ایل ایران (ایل قشقایی) با شش طایفه در فارس به كوچ روی ادامه می دهند. علاوه بر ایل قشقایی، ایل خمسه و ایل محسنی و همچنین طوایف كوچكتری به زندگی عشایری خود در فارس ادامه می دهند. ایل قشقائى یکى از ایلات مهم ترک زبان ایران است. قشقائى‌ها در دوره‌هاى مختلف به ‌تدریج به این سرزمین کوچیده و در آن ساکن شده‌اند. در بررسی ایلات و عشایر ایران این نکته نیز اهمیت دارد که عشایر ترک‌زبان در سراسر ایران پراکنده هستند. این مساله بویژه با حکومت سلجوقیان، مغولان، تیموریان و صفویه شدت یافت. قشقائی‌ها شیعه جعفری هستند و به آداب و رسوم خود علاقه‌مندند. زبان قشقائی‌ها ترکی قشقائی آمیخته به فارسی است و همه آنها فارسی را خوب می‌دانند و به آن به آسانی سخن می‌گویند. جمعیت ایل قشقائی نزدیک به 30 هزار خانوار یعنی 150 هزار نفر است. سازمان ایل قشقائی به ترتیب از فرد تا ایل به صورت زیر است: نفر. خانوار . ایشوم . تیره – طایفه . ایل. هر طایفه از چندین تیره و هر تیره از چندین«ایشوم» و هر چند ایشوم از چند خانوار تشکیل شده است.
لرها

لرها از نژاد آریایی آمیخته با قوم کاشی یا کاسیت هستند. در طول تاریخ گروه‌هایی از اعراب و ترک‌ها نیز با لرها اختلاط نژادی پیدا کردند ولی در مجموع اصالت نژادی آنها دست نخورده باقی مانده است. لرها که دو درصد جمعیت کشورمان را تشکیل می دهند، عمدتا در استانهای لرستان و کرمانشاه و تا حدودی همدان ساکنند.
پارسی‌ها (‌فارس‌ها‌)

بیش از 65% از جمعیت ایران از نژاد فارس (پارس) هستند. فارس ها از اعقاب نژاد ایلامی یا آریایی هستند که در هزاره دوم پیش از میلاد در فلات میانی ساکن شدند و نام پارس (‌پرشیا‌) را برای ایران برگزیدند. فارسی‌زبانان ایران ترکیبی از اقوام مختلف ایران باستان هستند. فارسی‌زبانان، افزون بر ایران در افغانستان، تاجیکستان، سمرقند در ازبکستان نیز وجود دارند. فارسی‌زبانان در ایران بزرگ‌ترین گروه زبانی به‌ شمار می‌آیند. زیرا طی چند دهه اخیر میلیون‌ها مهاجری که از مناطق زبانی دیگر به تدریج به استان تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران مرکزی آمده‌اند و زبان فارسی زبان اول یا تنها زبان نسل دوم یا سوم آنها گشته، درصد فارسی ‌زبانان ایران را تا درجه زیادی بالا برده است.
فارسی، پارسی، (نام قدیمی: پارسی دری) زبانی است که در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، و ازبکستان به آن سخن رانده‌ می‌شود. زبان فارسی از خانوادهٔ زبان‌های هندو اروپایی است. نیاکان این زبان زبان‌های پارسی میانه (پهلوی) و پارسی باستان هستند. در این زبان البته در ایران ۳۲ حرف وجود دارد که به مجموع آنها الفبا گفته می‌شود.
اعراب

حدودا 4 درصد (دو و نیم میلیون نفر) جمعیت ایران عرب تبار هستند که بیشتر آنها در استان خوزستان و جزایر خلیج فارس سکنا گزیده اند. اکثر عربهای ایران هنوز به زبان عربی تکلم می کنند. آغاز کوچ عربها به خوزستان از پیش از اسلام در دوران ساسانیان بوده است. البته پس از اسلام نیز قبایل عرب در پی لشکریان فاتح، به سوی کشورهای گشوده شده از جمله مناطقی از ایران کوچ کردند که در خوزستان به علت وجود اعراب پیش از اسلام، پس از اسلام نیز قبایل و عشایر بسیاری به این منطقه آمدند. البته امروزه جمعیت عربهای خوزستان نسبت به اقوام فارسی‌زبان (بختیاریها، شوشتری و دزفولی‌ها) در اقلیت قرار دارند.
آذری‌ها

آذربایجان نام منطقه‌ای جغرافیایی است در شمال غرب ایران شامل استانهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل. این منطقه سکونت‌گاه اصلی آذری های ایران است. ترک‌های آذری بزرگترین اقلیت قومی ایران و تشکیل دهنده 25 درصد کل جمعیت ایرانند. هر چند عمده ترک‌ها در استانهای آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل زندگی می کنند اما شمار انبوهی از آنان در سایر استانهای کشور ساکنند.
ارامنه و یهودیان

شمار مردم ارمنی‌تبار در جهان پیرامون ۹ میلیون نفر برآورد شده‌ است که از این میان حدود ۳ میلیون نفر از ایشان در جمهوری ارمنستان زندگی می‌کنند و بقیه در بسیاری از کشورهای جهان پراکنده‌اند و بین ۴۰۰ الی ۵۰۰ هزار نفرشان در ایران ساکن هستند. ارامنه و یهودیان در نقاط مختلف شهری ایران زندگی می کنند. شمار زیادی از ارامنه در تهران و اصفهان ساکنند. یهودیان ایران نیز قدمتی 2500 ساله دارند. ولی بعد از 1357 تعداد اندکی از آنان در ایران ماندگار شدند که عمدتا در چهار شهر تهران، همدان، اصفهان و شیراز باقی مانده اند.
آشوریان

بر اساس شواهد و مدارک موجود، آشوری‌ها، قرن‌ها در ایران سکونت داشته‌اند، لیکن نمی‌توان تاریخ دقیق ورود آنان را به ایران مشخص کرد. برخی از این‌ مهاجرت‌ها در زمان تیگلات پلسر اول (۱۰۱۵-۱۰۷۷ ق‌.م‌) امپراتوری آشور، سناخریب‌، سرحدون و آشور بنی‌پال، شاپور اول (خسرو انوشیروان‌)، خسرو پرویز، خلافت عمر یکی از خلفای راشدین‌ و بالاخره در سال‌های اولیه جنگ جهانی اول پس از کشتار عظیم ارامنه و آشوری‌های ترکیه‌ توسط ترکان عثمانی بوده اند. به طور کلی می‌توان گفت که اسکان آشوری‌ها در ایران با تاریخ این سرزمین عجین بوده است‌. واقعیت این است که آشوری‌ها پس از سقوط امپراتوری در بین‌النهرین‌، جزئی از ملت ایران شده و با مردم این سرزمین سرنوشت مشترک پیدا کرده‌اند.
آشوری‌ها خود به فرقه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. فرق مذهبی آشوری‌ها عبارت است از کلیسای شرق آشوری‌، کلیسای کاتولیک (کلدانی آشوری‌)، کلیسای انجیلی آشوری‌، کلیسای جماعت خدا یا برادران آشوری (پنطیکاستی‌). در حال حاضر تدریس زبان آشوری‌، در مدارس اختصاصی آشوریان ایران و برپایی مراسم و آیین‌های دینی و مذهبی در کلیساهای چهارگانه آشوری به موجب قانون اساسی ایران آزاد است و انجام می‌شود. همچنین آشوریان ایران در مجلس شورای اسلامی دارای یک نماینده هستند که این نماینده صاحب اختیاراتی همانند ۲۹۰ نماینده دیگر مجلس است.
ایل‌ها

عمارلو خراسان

عمارلو نام یکی از ایلهای کرد کرمانج است که مرکز ایشان دشت ماروش Maarus یا ماروسک Maaruzsk در شهرستان نیشابور می‌‌باشد. بنا به کتاب حرکت تاریخی کرد به خراسان نوشته کلیم الله توحدی، آنها را شاه عباس صفوی به اینجا آورده و در زمان نادر شاه افشار گروهی ازایشان را به فرماندهی ولی خان عمارلو به استان گیلان و شهرستان رودبار آورده شدند تا در برابر قوای روس مدافع خاک ایران باشند. عده‌ای نیز بر این باورند که ایشان از اقوام آماردAamaard هستند که زمانی تمدن مارلیک را در کرانه سپیدرود بنیان نهادند. نام قدیمی عمارلو خورگام بوده است. فرزندان ولی خان عمارلو امروزه خوانین جیرنده می‌‌باشند و دو خانواده زند Zand و مهرابی Mehraabi را تشکیل می‌‌دهند. به این ترتیب این ایل هم اکنون در شهرستان طارم (استان زنجان) و بخش عمارلوی شهرستان رودبار در استان گیلان نیز وجود دارند.
تالش

نام قومی است که در شمال غرب گیلان و و در بخش جنوبی جمهوری آذربایجان و استان اردبیل (عنبران نمین ) ساکن هستند و به زبان تالشی گویش می کنند. مردم تالش را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:
۱. مردم یکجانشین که در روستاها و شهرها زندگی می‌کنند و پیشه‌شان کشاورزی است و به آنها "تالش" می‌گویند.
۲. ساکنان مناطق کوهستانی که پیشه آنها دامداری است و اصطلاحا "گالش" نامیده می‌شوند.
زبان تالشی یکی از زبانهای شمال‌غربی ایرانی است که همریشه با زبانهای کرانه خزر همچون گیلکی و مازندرانی است ولی با آنها تفاوت دارد.
منابع:

درگاه ملی آمار
پایگاه اینترنتی تبیان
ایرنا - خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران
ایرانشناسی، تنظیم از بهدا فرهنگ، سایت ایراس، ۱۴ اسفند ۱۳۸۵
اطلس جغرافیایی استان‌های ایران؛ تهران: مؤسسه گیتاشناسی، ۱۳۸۳