در این مطلب پندها ، ضرب المثل ها و اصطلاحاتی به زبان کرمانجی آمده است. گرچه این جملات در زبان اصلی دارای معنای واقعی خود هستند لیکن ترجمه ی فارسی انها نیز جهت درک بیشتر ذکر شده است. در ادامه متن آنها با الفبای فارسی-عربی نیز امده است.
dilê bêkesan, li ser hemû kesan dişewite
دل آدم بی کس برای همه کس می سوزد!
hesinê sar, bi zorî tê kutan
آهن سرد با زور کوبیده نمی شود!
keça bêdê, weke çiyayê bêrê
دختر بی مادر ، همانند کوه بدون راه است!
bilbil bi dengê xwe, mêrxas bi cengên xwe
بلبل با صدایش ، شجاع با جنگش (مشخص می شود)
hespê her kesî, li gorî bextê wî dibeze
اسب هر کس ، بر وفق بخت و مرداش می تازد.
کاه نداشت ، کاهدان درست می کرد!
behr, bi devê san pîs nabe
دریا با دهان سگ کثیف (ناپاک) نمی شود.
bênamûsî avêtine ber kûçikan, kûçikan jî qebûl nekir
بی ناموسی را جلوی سگ انداختند ، سگ هم قبول نکرد!
agir pê keve, bêhna bîso (pîso) jê nayê
فلان کس آتش هم بگیرد بوی سوختگی از وی بلند نمی شود.
kurê çê, navê bavê xirab bilind dike
پسر صالح نام پدر خراب را بلند می کند.
mêvan ji mêvên aciz e, xwediyê malê ji her duyan aciz e
مهمان از مهمان عاجز است ، صاحبخانه از هر دو!
mêrê bêbext pire be jî, bi ser re derbas nebe
مرد بی بخت و بی شانس اگر پل هم باشد ، از رویش گذر نمی شود.
دل از دل آگاه است.
agir bi çiyan dikeve, ter û hişk tevî hev dişewitin
آتش به کوه بیافتد ، تر و خشک با هم می سوزد.
hemû keran, bi darekî majo
همه ی خرها را با یک چوب نران!
li aliyekî şîn e, li aliyê din dawet e
در یک طرف عزاداری و در طرف دیگر عروسی است.
عقل محوری همیشه بزرگی و قدر است.
deriyê xwe asê bike, cîranê xwe meke diz
درهای منزلت را محکم کن، همسایه ات را دزد نخوان!
aş bi xeyalekî, aşvan bi xeyalekî
آسیاب به یک خیال ، آسیابان به خیالی دیگر
aşvanê aşê mîran, bi xulam e
آسیابان آسیاب بزرگان (میرها) ، غلام دارد.
dergehê ku jinan xera nekiriye, hîna jî ava ye
جایی (درگاهی) که زنان خراب نکرده اند ، هنوز هم آباد است.
avabûna malan, di destê jinên çê de ye
آبادی و سازگاری خانه ها ، در دست زنان درستکار است.
baran, li cihê avî dibare
باران در مکان آبی (مرطوب) می بارد.
آخر کار هر کسی ، در گور (قبر) است.
agir berda kayê, xwe da ber bayê wê
آتش به کاه انداخت ، و خودش جلوی باد آن ایستاد.
tu çûyî bajarê yekçavan, divê tu jî çavekî xwe bigirî
اگر به شهر تک چشم ها رفتی ، تو هم باید یک چشمت را ببندی!
serê du meriyên çê, naçe ser balîfekî
سر دو انسان درست روی یک بالش نمی رود !
av ji kaniyê û nan ji baniyê
آب از چشمه و نان از سقف !
mala bavê, mala mêran e
خانه ی پدر خانه ی مردان است.
agir kete mala derewînan, kesî jê bawer nekir
خانه ی دروغگو آتش گرفت ، کسی حرفش را باور نکرد!
sal, mîna bawîşkan derbas dibin
سال ها همانند چرت و چشم به هم زدن می گذرند.
bedewê çav kil kir, dilê xortan kul kir
زن خوشگل(زیباروی) چشمانش را سرمه زد ، دل جوانان را پر از اندوه کرد.
bedewiya mirovî, ilm û mehrifeta mirovî ye
زیبایی انسانی ، علم و معرفت انسانی است.
her reng rengek e, bedrengî jî rengek e
هر رنگ رنگی است ، بد رنگی هم رنگی !
çi wext giriya û çi wext behicî?
چه وقت گریه کرد و چه وقت از گریه زیاد از حال رفت!
aqil ne li bejnê ye, li serî ye
عقل در سر است نه در قد و قامت!
hêştir belawela diçêrin, lê guhê wan li ser hev e
شترها جداجدا می چرند ، اما گوش و حواسشان به همدیگر است.
تا باد نیاید برگ ها تکان نمی خورند.
belgê darê, darê dixemilîne
برگ درخت ، درخت را زینت می دهد.
karkeran kar kir, xeraban benîşt cût
کارگرها کار کردند ، خراب ها (بدان) آدامس جویدند!
ترس جلوی مردن را نمی گیرد.
çû Şamê û hat jî, dîsa kerê berê ye
به شام رفت و برگشت ، هنوز هم خر قبلی است.
berfa çiyayê bilind, pir dibe
هر چه کوه بلندتر باشد برفش هم زیاد است.
ava rijiyayî, nayê berhev kirin
آب ریخته شده ، دیگر جمع نمی شود.
çav ji çavan şerm dike, bertîl keviran nerm dike
چشم از چشم ها شرم می کند ، رشوه سنگ ها را نرم می کند!
berxên pir, ji mihên pir in
بره های زیاد از میش های زیاد اند!
çavê kor tuneye, lê bextê kor heye
چشم کور وجود ندارد ، اما بخت کور وجود دارد.
گل بدون خار نیست!
بلا در جای بی گمان می آید.
kesê ku sîr nexwe, bêhn jê nayê
کسی که سیر نخورد بو از وی نمی آید!
dinya gulek e, bêhn bike û bide hevalê xwe
دنیا همچون گلی است ، آن را بو کن و به دوستت هدیه بده!
dostê bixêr, ji birayê bêxêr çêtir e
دوست باخیر از برادر بی خیر با ارزش تر است.
barê biaqilan, pişta kêmaqilan
بار افراد عاقل بر پشت افراد کم عقل است!
ger mirov xeraban nebîne, başan bi bîr nayine
اگر انسان بدها را نبیند ، خوب ها را به یاد نمی آورد.
biçûk li cihê xwe, mezin li cihê xwe
کوچک در جای خود ، بزرگ در جای خود!
tenê bira, di hawara birê de tê
تنها برادر در هاوار (کمک و همیاری گروهی) برادر می آید.
biratî bi baran, hesab bi misqalan
برادری به باران (فراوان و بی حساب) است، حساب به مثقال!
ap bi biraziyan re dike, xal bi xwarziyan re dike
عمو با برادرزاده و دایی به خواهرزاده اش سازگار است!
çavên birçî, tu carî têr nabin
چشم های گرسنه هیچ وقت سیر نمی شوند!
kûçik birçî dibe, gûyê xwediyê xwe dixwe
روی چشم ها ابروست!
sibat jina bî ye, sibehê dikene û êvarê digirî
سبات (از ماه های اول سال) مثل زن بیوه است ، صبح می خندد و غروب گریه می کند!
bûyî mîr, Xwedê meke ji bîr
شدی میر(بزرگ) خدا را فراموش نکن!
عمر رفته دگربار برنمی گردد!
جو هیچ وقت گندم نشده است!
axa mala mirovî,ji cewahirê xelqê çêtir e
خاک خانه انسان از جواهر مردم بهتر است
بخت مادر جهاز دختر است!
دیوانه مال (گنج) را دید ، جایش را ندید!
azadî bi qasî firehiya cîhanê ye
آزادی به قدر گستردگی و بزرگی جهان است.
cîranê xerab bihêle,diranê êşyayî bikşîne
همسایه خراب را نگهدار ، دندانی که درد می کند را بکش!
biçûk kêvir bavêje çalê, mezin nikare derxîne
کوچکی سنگی در چاه می اندازد ، بزرگ نمی تواند در بیاورد.
mar dibêje: min bikuje bi dijminatî, çal ke bi dostî
مار می گوید : مرا با دشمنی بکش ، با دوستی چال کن!
bila bextê mirovî hebe, bila çavekî wî jî tunebe
بگذار انسان بخت داشته باشد ، بگذار یک چشم هم نداشته باشد!
kanî, di çaviyê de şêlû ye
چشمه در سرچشمه لای است!
nan, pîvaz û nexweşî, çavreşî ne
نان ، پیاز و ناخوشی(بیماری) ، چشم سیاهی اند !
keçel dimire porsor dibe, kor dimire çavşîn dibe
کچل وقتی می میرد سرخ مو می شود، کور وقتی می میرد چشم آبی می شود !
رود از چشمه ها درست می شود.
gayê çepel tim golik e, merivê çepel tim lawik e
گاو بی ارزش همیشه گوساله است ، انسان بی ارزش همیشه بچه است.
çerxa felekê, geh li jêr e geh li jor
چرخ فلک (چرخ روزگار) گاه در پایین و گاه در بالاست!
ji mêran nav dimîne, ji gayan çerm dimîne
از مردها نام می ماند، از گاو ها چرمشان!
jin heye, ji sed mêrî çêtir e
زن هست از صد مرد با ارزش تر است!
م :کوردهای خراسان