[چرو]

هنر تأثيرپذيري از طبيعت

نگاهي به هنر بافت گبه

گبه نوعي فرش است كه معمولاً در قطع قاليچه توسط عشاير و ايلات لر و قشقايي بافته مي‌شود و داراي پرزهاي بلند است. در بافت گبه از تعداد پود بيشتري استفاده مي‌شود كه اين كار در نرمي گبه تأثير فراوان دارد.
تعداد پود برخي از گبه‌ها در هر رج، گاهي از سه تا هشت و بلندي پرزها گاهي تا يك سانتي‌متر مي‌رسد. مهم‌ترين و اصلي‌ترين ابزار مورد نياز بافت گبه، «دار» است. «دار» گبه در اندازه‌هاي مختلف به صورت افقي و در سطح زمين قرار مي‌گيرد. اغلب از جنس چوب يا فلز بوده و شامل شانه، چاقو و قيچي است. بيشتر بافندگان عشاير بر روي زمين و بر روي دارهاي افقي عمل بافتن را بدون نقشه انجام مي‌دهند. براي شروع كار معمولاً از قاليچه ديگري كه به آن «دستور» مي‌گويند، استفاده مي‌شود. و در حين بافت انتخاب و تركيب‌بندي رنگ‌ها را انجام مي‌دهند كه همين امر سبب مي‌شود گبه‌اي متفاوت با نمونه قبلي به وجود آيد. مرغوب‌ترين پشم براي بافتن انواع قالي و گبه، «پشم فارسي» نام دارد. هنرمند بافنده گبه بسيار از روايت‌ها و داستان‌ها و نيز مضامين برخاسته از طبيعت تأثير مي‌گيرد.
نقش گبه، حكايت‌گر حالات روحي بافنده آن است و گريزان از تكرار بوده، و بر خلاف نقوش طراحان شهري كه پرتكلف و قراردادي هستند، به طور مستقيم از طبيعت الهام مي‌گيرد. نقش گبه و خصوصيات آن بسيار متأثر از زندگي ايلياتي و عشايري است. طراحي، نقش‌پردازي و حتي رنگ‌آميز گبه از قالي و قاليچه جداست و تابع قواعد و سنت‌هاي خاصي است. بافندگان گبه به سبب آزادي از قيد و بند در نقش‌پردازي حتي از بافندگان قالي هم دستشان بازتر است. طرح‌ها و نقش‌هاي گبه ذهني ولي تأثير گرفته از طبيعت است و بيشتر طرح‌هاي هندسي را در بر مي‌گيرد. در يك يا دو حاشيه اين قاليچه‌ها يك شكل ساده و هندسي به صورت مجرد تكرار مي‌شود. در زمينه ساده آن يك ترنج بزرگ يا چند لوزي كوچك در امتدادهاي طولي ديده شده و گاه در متن خالي وسط گبه، نقش درخت يا نقش چهار فصل يا نقش شير بافته مي‌شود. اين نقش‌ها با رنگ‌هاي متفاوت و خاصي به گبه‌هاي عشايري جلوه خاصي مي‌دهد.

«توجه به نقش شير در گبه‌ها»

به نظر مي‌رسد توجه به نقش شير بيشتر از آن جهت بوده، كه يكي از لقب‌هاي حضرت علي(ع)، «شير خدا» ذكر شده است. اين حيوان پر ابهت از ديرباز هماورد پهلوانان بوده است. در فرهنگ ايرانيان شير، سمبل شوكت، جلال، قدرت و در نزد لرها و تركان قشقايي متداول بود. به طور كلي، شيراز زمان‌هاي قديم مورد علاقه ايرانيان به خصوص مردم فارس بوده و آن‌ها از طريق سكه‌ها، مهر‌ها، شيرسنگي و ساير نقوش وابستگي خود را به گذشته حفظ مي‌كردند. اين دلبستگي با گبه‌هاي شيري به داخل چادر و زندگي عشايري راه يافته است. همين مسئله سبب شد زنان قاليباف عشاير، «شير» را نقش محبوبي براي زينت بخشيدن به گبه‌هاي خود بدانند. رنگ‌آميزي گبه‌ها بي‌نظير و زيباست. رنگ‌آميزي اكثر آن‌ها به استثناي تعداد معدودي طبيعي و گياهي است. رنگرزي سنتي و بهره‌گيري از رنگ‌هاي گياهي اعتبار ويژه‌اي به صنايع دستي عشاير بخشيده است. گبه‌بافي بيشتر در مناطق روستايي و عشايري رواج دارد و مركز اصلي بافت آن مركز و جنوب كشور است.
گبه نوعي فرش است كه معمولاً در قطع قاليچه توسط عشاير و ايلات لر و قشقايي بافته مي‌شود و داراي پرزهاي بلند است. در بافت گبه از تعداد پود بيشتري استفاده مي‌شود كه اين كار در نرمي گبه تأثير فراوان دارد.

«گبه قشقايي»

دست بافته‌هاي كوچ‌نشينان قشقايي در نهايت دقت و ظرافت بافته مي‌شوند. طرح‌هاي گل و گياه، نقش مايه‌هاي حيواني و نقش‌هاي مربوط به ستارگان در دست بافته‌هاي عشايري لر و بختياري مكرر به چشم مي‌خورد. در گذشته گبه، عمدتاً به قصد مصرف خانواده و فرش كردن خيمه و خانه استفاده مي‌شد، و به هيچ وجه جنبه تجاري نداشت، به همين سبب خيلي كم بافته مي‌شد. چون بافت آن به منظور استفاده شخصي بود. گبه‌هاي درشت بافت بر روي قاليچه در وسط چادر براي زير پا انداختن استفاده مي‌شود. گاهي به دليل پود فراوان و در نتيجه نرمي گبه، از آن به عنوان پتو و روانداز نيز استفاده مي‌شود، البته اين كار در خارج از چادر و در مواقع خاصي نظير سفر انجام مي‌گيرد. هرچند گبه در روزگار قديم موارد استفاده فراواني داشته، اما چند سالي است كه استفاده از آن در جامعه ايراني رواج بيشتري پيدا كرده است.

منبع : سازمان تبليغات اسلامي