[deltang]

گیاهان لگوم با توجه به رابطه همزیستی که با باکتریهای تثبیت کننده ازت دارند منبع خوبی برای افزایش ازت خاک هستند این باکتری ها که شامل انواع ریزوبیوم ها هستند می توانند ازت موجود در جو را به صورت قابل جذب برای گیاه در آورده و در عوض مقداری از گیاه مواد غذایی که عمدتا قندها هستند برای ادامه زندگی خود دریافت کند که با توجه به مقدار ازتی که به گیاه می دهد این مقدار قند قابل مقایسه نیست . گیاه این مقدار ازت را در طول دوره رویش خود جذب کرده و بعدا به زمین بر می گرداند البته تنها ازت نیست که این مسیر را طی می کند بلکه عناصر دیگری مثل فسفر، کلسیم و عناصر کم مصرف نیز توسط گیاه از لایه های زیر زمین جمع آوری شده و به قسمتهای فوقانی می دهد همچنین این سیکل از شستشوی مواد غذایی در طول فصل رویش جلوگیری می کند . در حقیقت کودهای سبز چه لگوم و چه غیر لگوم باشند مانند یک گاو صندوق عمل می کنند که مواد غذایی را در زمانی که گیاه محصول در زمین نیست در خود نگهداری کرده و آنرا بعدا در اختیار گیاه محصول قرار میدهند . آیش تابستانه باعث کاهش مواد آلی خاک می شود چون مواد آلی در این مدت به راحتی و به سرعت تجزیه می شوند . آیش تابستانه برای خاکهای غنی از مواد آلی می تواند روش خوبی باشد زیرا با تجزیه مواد آلی و فراهم شدن مواد غذایی مورد نیاز گیاه زمین حاصلخیزی خوبی پیدا می کند . آیش تابستانه روش خوبی برای کاهش جمعیت علفهای هرز است . و همچنین روش خوبی برای در معرض قرار دادن خاک در برابر انواع فرسایشها . ولی کودهای سبز لگوم نه تنها مواد آلی را افزایش می دهند و ساختمان خاک را بهبود می بخشند و علفهای هرز آنرا کاهش می دهند باعث حفاظت خاک در برابر فرسایش نیز می شوند و تنها مشکل آنها کاهش رطوبت خاک است . بنابراین کود سبز می تواند با در تناوب قرار گرفتن خاک را در مدتی از سال که در آیش است بپوشاند . در خاکهایی که از لحاظ رطوبت در محدودیت هستند باید توجه داشت که کود سبز می تواند باعث کاهش رطوبت شود و کاهش رطوبت نیز باعث کاهش عملکرد می شود ولی در مناطقی که بارندگی در حد متوسط و حتی مقداری کمتر هم وجود دارد می توان از کود سبز استفاده کرد . در یک پژوهش آیش تابستانه را با کود سبز مقایسه کردند و مشاهده کردند که بعد از پایان دوره مقدار آب داخل خاک به ترتیب 47 و 31 میلی لیتر بود ولی عملکرد دانه گندم پائیز به ترتیب7 تا 5/7تن در هکتار بود این آزمایش نشان می دهد اگر تا حدودی از رطوبت خاک کاسته می شده ولی کود سبز در این شرایط نیز باعث بهبود عملکرد می شود . البته در خاکهایی که غنی از مواد آلی هستند نیز کود سبز می تواند مفید باشد از این جهت که این خاکها بیشتر در مناطق پر باران وجود دارند و از لحاظ بارندگی وضعیت مناسبی دارند همچنین در این مناطق هوا نسبتا گرم است . این گرما باعث افزایش تبخیر از سطح خاک شده و یک لایه خشک را در سطح خاک ایجاد می کند که این لایه در بارندگی بعدی به شدت در معرض دیس پرس قرار می گیرد و متلاشی میشود و باعث بسته شدن لوله های مویین خاک شد و از تهویه و نفوذ پذیری می کاهد و روا ناب را گسترش می دهد که خود مشکلات زیادی به دنبال دارد از این رو کود سبز با پوشش قرار دادن خاک از این مشکل جلوگیری می کند و همچنین چون مقدار بارندگی زیاد است ، برای محصول بعد کمبود رطوبت ایجاد نمی کند .کود سبز همچنین می تواند دمای خاک را تا حدودی نگهداری کند که این باعث می شود که فعالیت میکروارگانیسم های خاک افزایش یابد و آنها نیز به نوبه خود باعث حاصلخیزی خاک می شوند . با توجه به این موارد گلوم ها می توانند جزء بهترین کود های سبز قرار گیرند زیرا جدا از این موارد ازت را نیز به خاک می افزایند که خود عامل مهمی در بالا رفتن عملکرد می شود براساس آزمایش در آلمان باقلای سفید عملکرد غله را تا 1.5 تن در هکتار و شبدر قرمز تا 1 تن در هکتار افزایش داد . البته مقدار نیتروژن تثبیت شده توسط این گیاهان بستگی به رقم و گونه مورد استفاده ، مقدار و نوع باکتری های همزیست آنها ، و وضعیت حاصلخیزی خاک و شرایط اقلیمی دارد . کود سبز معمولا سریع شده بوده و بیشتر از 3 تا 6 هفته از یصل رشد را به خود اختصاص نمی دهد و معمولا زود هم تجزیه می شود . در آزمایشی دیگر آیش تابستانه و کود سبز شبدر قرمز و نوعی خلر با هم از لحاظ اقتصادی مقایسه شدند که در این آزمایش هزینه های مصرف شده در عملیات زراعی برای هر کدام از تیمارهای محاسبه شد . در آخر هزینه خالص حاصل از کسر کردن ارزش مقدار ازت بدست آمده از تیمارها را برآورد کردند که در جدول زیر نمایش داده می دهد .

آیش

شبدر قرمز

خلر

هزینه ناخالص

20

17.32

34.98

ارزش تثبیت ازت

___

35

11.52

هزینه خالص

20

17.32_

23.46

مقادیر به دلار می باشند.در این آزمایش کارهای هزینه بردار شامل شخم – بذر – بذرپاشی و دیسک است . براساس این آزمایش شبدر قرمز نه تنها هزینه ناخالص نداشت بلکه به میزان 68/17 دلار در مصرف کود ازته در محصول بعدی صرفه جویی کرد آیش و خلر نیز به ترتیب 20 و 46/23 دلار هزینه برداشتند که با توجه به این که مصرف کود سبز باعث بهبود خاک می شود و این در سالهای متوالی می تواند باعث افزایش عملکرد شود استفاده از کود سبزی مثل خلر نیز که هزینه بردار است می تواند در محصول بعد باعث افزایش عملکرد شود .
کود سبز چند مزیت دیگر نیز دارد از جمله
1ـدر مقایسه با کود دامی ارزانتر و مصرف آن آسانتر است . یک بسته بذر کود سبز بسیار ارزانتر و سبکتر از مقدار معادل کود دامی است
2ـ زمان خاصی از فصل کشت را اشغال نمی کند
3ـ از علف هرز جلوگیری می کند از 2 طریق یکی از طریق اثر آللوپاتی و دیگری سایه اندازی و رقابت با علف های هرز
4ـکاهش جمعیت بیماری ها و تعدادی از آفات گیاهی. در میان زارعین اعتقاد بر این است که تناوب گیاهان زراعی خطر شیوع حشرات ، بیماریهای گیاهی ، نماتدها و علفهای هرز را کاهش می دهد . تحقیقات به عمل آمده نشان داده شده است که این کاهش از طریق شکسته شدن چرخه تولید مثلی این ارگانیسمها صورت می گیرد.
5ـ افزایش جمعیت میکروبی خاک و تولید دی اکسید کربن توسط این میکروارگانیسم ها و در نتیجه افزایش فتوسنتز گیاهانگیاهان مختلفی را می توان به عنوان کود سبز انتخاب کرد ولی استفاده از لگوم ها بهتر است زیرا توانایی تثبیت ازت جو را دارند در صورتی که گیاهان غیر گلوم تنها مواد آلی خاک را زیاد کرده و از این را برای بهبود خاک استفاده می کنند . البته می توان از مخلوطی از گیاهان نیز استفاده کرد . مزیت این روش اینست که می توان از اثر آللوپاتی برخی غیر گلوم ها برای علفهای هرز همراه با گیاهان لگومی که ازت کم دارند ولی زود تجزیه می شوند و لگوم هایی که ازت زیاد دارند و دیر تجزیه می شوند استفاده کرد مثل مخلوطی از شبدر یونجه ، شبدر گندم سیاه و ماشک گل خوشه ای چاودار . که گفته شده ماشک گل خوشه ای چاودار یک ترکیب خوب است زیرا ماشک تولید کننده خوبی برای ازت است و چاودار نیز اثر آللوپاتی خوبی بر علفهای هرز دارد .×در انتخاب یک گیاه به عنوان کود سبز باید به نکات زیر توجه داشت1.انتخاب کند رشد بودن یا تند رشد بودن گیاه با توجه به مدت زمانی که زمین بلا استفاده است2ـفصل مناسب : زیرا همه رقم ها قادر به رشد و یا زنده ماندن در زمستان نیستند3ـ وضعیت خاک از لحاظ مقدار ازت و اینکه به ازت نیاز دارد یا نه
5ـ نوع خاک و میزان زهکشی آن
ـ 6در دسترس بودن بذر گیاه و به صرفه بودن قیمت آن
7ـ مقدار رطوبت خاک یا مقدار آبی را که می توانیم تامین کنیم .
8ـ اثر آللوپاتی گیاه کود سبز بر روی محصول بعدی
رقم های مورد استفاده
چند گیاه کود سبزی که مورد استفاده قرار می گیرند و مقدار ازتی که به خاک میدهند: از لگوم ها شبدر شیرین با 233 ، باقلا 267 ، سویا با 134 ، خلر با 178 ، نخود با 108 ، عدس با 134 ، یونجه با 221 ، و شبدر قرمز با 167 lbw/ac و همچنین لگوم های دیگر مثل شبدر دو رگ ، ماشک ، یونجه سیاه یا رازکی (Medicago lupulina) ، ماشک گل خوشه ای و شبدر مریمسون (lupinus ongustifolius ) ، chickling vatch و از غیر لگوم ها گندم سیاه ، خردل ، چاودار ، جو و شنبلیله .
خصوصیات برخی از این ارقام :
خلر : دارای ماده خشک خوبی است ولی تثبیت نیتروژن آن محدود است و هزینه قابل توجهی دارد .
عدس : بذر کوچکی دارد ولی معمولا بذر آنها در دسترس نیست و یا به مقدار زیاد موجود نمی باشد . رشد گیاه و نیتروژن تثبیت شده توسط عدس ها معمولا کمتر از دیگر لگوم است اما برای خاکهای خشک مناسب است یکی دیگر از مزایای این گیاهان این است که بقایای آن به سرعت خرد شده و به خاک بر می گردد .
Chickling vatch :یک گیاه تازه وارد و جدید در سری گیاهان مورد استفاده در کود سبز در جهان است که در نوار باختری کانادا کشت می شود . این گیاه قدرت نسبت نیتروژن خوبی دارد همچنین تقریبا زودتر از عدس نیز به خاک برگردانده می شود . در زمینهای خشک مقدار کافی ازت را برای کشت بعدی که معمولا غلات است فراهم می کند ولی بذر آن به آسانی به دست نمی آید .
باقلا : برخلای دیگر لگوم ها نیتروژن را در تمام فصل رویش می تواند تثبیت کند در شرایط خوب باقلا می تواند مقدار ماده خشک زیادی تولید کند و همچنین نیتروژن را با سرعت بالایی تثبیت کند ولی در رطوبت کمتر از 8 اینچ نمی تواند نیتروژن را به خوبی تثبیت کند مشکل عمده دیگر این گیاه اینست که بذر آن بزرگ و پر هزینه است و به آسانی نیز در دسترس نمی باشد .
شبدر شیرین : بذر آن در دسترس است و هزینه کمی دارد . با وجود بذر کوچک ، این گیاه قادر است مقدار ماده خشک خوبی تولید کند و تقریبا مقدار خوبی ازت را نیز تثبیت می کند تنها زمان برگرداندن آن به خاک حساسیت زیادی دارد . زیرا از رطوبت خاک نسبت به دیگر کودهای سبز بیشتر استیاده می کنند . به طور کلی شبدرها و یونجه ها با توجه به مقدار ازتی که تولید می کنند و توانایی تحمل سرما را نیز دارند و همچنین بذر آنها ارزان و در دسترس است معمولا بهتر از سایر لگوم ها هستند در بین گیاهان کود سبز یونجه ، چاودار و خردل اثر آللوپاتی خوبی بر علفهای هرز دارند در یک تحقیق انجام شده تعداد علفهای هرز بعد از این گیاهان به میزان قابل توجهی کاهش یافت . با توجه به مطالب ذکر شده کود سبزی خوب است که مقدار مصرف آب آن کمینه و تولید ازت آن بیشینه باشد و از لحاظ اقتصادی نیز به صرفه می باشد
روش استفاده از کود سبز

روش کاشت :
در هر زمان قبل از زمستان که شرایط برای رشد مناسب باشد می توان آنرا کشت کرد تقریبا تا اواسط پاییز . روش کاشت از این قرار است که می توان زمین را در لایه سطحی به وسیله کلتیواتور یا یک دیسک آماده کرد و مقدار بذر را بسته به نوع کود سبز در سطح زمین پاشید و آنرا لایه سبکی خاک داد تقریبا مثل کشت علوفه . البته در زمین هایی که برای بار اول است که در آنها کود سبز استفاده می شود یا به عبارتی فعالیت های ارگانیک در آن صورت نگرفته به طور یقین جمعیت میکروبی خاک مخصوصا ریزوبیومها و عوامل تجزیه کننده مواد آلی کم است بنابراین پیشنهاد می شود در این شرایط باکتری های مذکور را هنگام کشت کود سبز به زمین اضافه کنیدبعد از گذشت 4 هفته از کشت ، گیاه به صورت گیاه چه ای در آمده قبل از تشکیل اولین گل باید آنرا به زمین برگردانیم زیرا در این مرحله گیاهان ترد و ضعیی هستند و بافتهای آنها به راحتی تجزیه می شود کود سبز به مدت زمان 1 تا 4 هفته بسته به نوع آن تا 6 هفته برای تجزیه شدن زمان لازم دارد که البته این محدوده بستگی به دمای تهویه خاک دارد که هر چه بیشتر باشد سرعت تجزیه نیز بیشتر می شود .عمق شخم برای بر گرداندن کود سبز به زمین در خاکهای سنگین 15 تا 20 سانتی متر و در خاکهای سبک بین 25 تا 35 سانتی متر است . بهترین زمان برای برگرداندن کود سبز به زمین زمانی است که تثبیت ازت و رشد گیاه در پیشینه و تخلیه آب زمین توسط گیاه در کمترین وضعیت باشد و همچنین با توجه به شرایط محیطی و رطوبت و دمای خاک زمان کافی برای تجزیه آن تا قبل از کشت بعدی وجود داشته باشد . اگر گیاه کود سبز مسنتر شود مقدار بیشتری مواد آلی و نیتروژن را به خاک می دهد ولی دوره رها سازی آن بیشتر طول می کشد ولی گیاهان جوانتر و دارای ساقه نازکتر می توانند زودتر تجزیه شوند ولی در عوض ازت کمتری را تثبیت می کنند . لازم به ذکر است که اگر کود سبز در شرایط آبی کشت می شود باید آنرا به نحوی آبیاری کنیم که تنش خشکی متعادلی در اوایل رشد داشته باشد تا وادار به ریشه دهی بیشتر شود و در نتیجه از این روش می توانیم جهت بالا بردن جمعیت ریزوبیوم ها استفاده کنیم . البته این تنش نباید طوری باشد که رشد سبزینه ای را مختل کند یا باعث اختلال در کار ریزوبیوم ها شود .
کلام آخر
در آخر باید گفت که کود سبز معقولانه ترین و به صرفه ترین کار برای بهبود مواد آلی ساختمان خاک و همچنین جایگزین کردن مقداری از ازت است که توسط غلات از زمین برداشت می شود و نیازمند فعالیتهای بیشتری در این زمینه است . البته نباید انتظار داشت که با یک بار مصرف این کود تمام مزایای آنرا یک جا و به نمو مطلوب دریافت کرد زیرا بهبود ساختمان خاک ، جایگزین کردن مواد آلی خاک و در کل حاصلخیزی و بهبود خاک کاری است که نیاز به زمان و دقت کافی دارد و به مرور زمان می توان از این روش برای بهبود زمین های کشاورزی استفاده کرد . بیشتر نقاط ایران شرایط مطلوبی برای استفاده از کود سبز دارند و با توجه به اینکه محصول اکثر زمینهای کشاورزی ایران را در درجه اول غلات شامل می شود می توان این گیاهان را قبل از چنین محصولاتی کشت کرد تا جدا از بهبود باروری خاک حداقل مقداری از ازت مصرفی به صورت کود شیمیایی را جایگزین کنند .با توجه به شرایط ایران و بذرهای در دسترس در بازار ایران بهترین کود سبز می تواند از انواع شبدر باشد که به راحتی در تمام نقاط ایران در دسترس است و شرایط آب و هوایی مطلوب نیز برای آن مهیا است.

بخش چهارم : عوامل کاهش حاصلخیزی :
چند ی از عوامل هستند که باعث کاهش حاصلخیزی خاک می شود و از جمله انها می توان به موارد زیر اشاره کرد : 1ـ شوری خاک 2ـ باران اسیدی : باران اسیدی چیست؟یکی از آثار و نتایج آلودگی هواباران اسیدی است. دردودههاخیرودربرخینواحیصنعتیوبراثرفعالیت‌هایکارخانه‌هامیزاندی اکسیدگوگردودی اکسیدازتدرهواافزایشیافتهاست. ایندومادهدراتمسفر بااکسیژن وبخارآبواکنش ایجادمیکندوبهصورتاسیدنیتریکواسید سولفوریک درمی آید. ا ینذراتاسیدیمسافت‌هاکطولانیرابوسیلهبادطیمیکنندوبهصورتباراناسیدیبرسطحزمینفرومی ریزند. چنینبارش‌هاییممکناستبهصورتبرف یا باران یا مهنیزدربیاید. پیامدهای باران اسیدی·باران اسیدی باعث از بین رفتن بناها و آثار تاریخی بخصوص در ساختمان‌هایی که از سنگ مرمر یااهکی ساختهشده.
باشند می شود . ·باران اسیدی میزان حاصلخیزی خاک را کاهش می دهد و حتی ممکن استمواد سمی راواردخاکهاکند .

·باران اسیدی موجب نابودی درختان و کاهش مقاومت آنها بخصوص در برابر سرما میشود. 3ـ فرسایش خاک : مهمترین اثر فرسایش کاهش حاصلخیزی خاک می باشد .( مثلا با فرسایش ، مواد الی سطح خاک شسته شده و با از بین رفتن مواد الی که باعث حاصلخیزی خاک می شدند خاک حاصلخیزی خود را از دست می دهد . )
توضیح : فرسایش و اب شویی
مادامی که عوامل فرساینده خاک از قبیل رواناب و باد کنترل نشوند ، انسان شاهد هدر روی عناصر غذایی از این طریق خواهد بودحجم هدر روی عناصر غذایی از طریق آب شویی تحت کنترل اقلیم ، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک ، نوع محصول ، و نوع عنصر غذایی و غلظت آن در خاک است . اثرات متقابل این عوامل موجب می شود که تلفات عناصر غذایی از راه آب شویی دارای دامنه ای وسیع باشد . از آن جا که عناصر غذایی به وسیله آب از محدوده ریشه و نهایتا از چرخه خارج می شوند لذا نوع نزولات جوی و نحوه توزیع آنها بر میزان هدر روی عناصر غذایی از طریق آب شویی تاثیر می گذاردیک روش کاستن از تلفات ناشی از آب شویی استفاده از کودهایی است که عناصر غذایی آنها به مرور در طی فصل رشد آزاد می شود . بارزترین نمونه این کودها ، کودهای دامی و کودسبز است که به موازات تجزیه در خاک عناصر آنها آزاد شده و در اختیار محصول قرار می گیرد . البته اگر مقدار ازت تولیدی توسط این کود ها بیش از حد نیاز محصول بعدی باشد ، مشکل آب شویی نیترات و خروج آن از محدوده ریشه وجود خواهد داشت .