در (جيزه)گيزا، غرب قاهره امروزي، سه هرم از فراعنه سلسله چهارم به نامهاي خوفو يا خئوپوس (Cheops) (به معناي کسي که به افق تعلق دارد)، خفرع (Khafre) يا خفرن (يعني بزرگ) و منکورع (Menkaure) يا موکرينوس (به معناي ملکوتي) وجود دارد. هرمهاي سه گانه، عظيم ترين و باشکوهترين بناهاي دوره پادشاهي کهن هستند که جزو عجايب هفت گانه جهان باستان نيز محسوب مي شوند. اين هرمها که از حدود سال 2550 پيش از ميلاد ساخته شده اند، با رمز و علم پنهاني ارتباط پيدا کرده اند و نمادهاي "حکمت ازلي"، "سرزمين مصر"، "پايداري ابدي" و "فنون جادوگري" بودند. اهرام چيزه نقطه اوجي در تکامل شيوه معماري مقابر مصر در دوره پادشاهي کهن است که با ساختن مصطبه ها ، مقابر اوليه مصريان که غالباً آجري يا سنگي بودند ، آغاز و با هرم پلکاني زوسر پيشرفت کرد.
براي ساخت اهرام، تعدادي شيب راهه آجر فرش احداث گرديد و تخته سنگهاي آهکي را که از معادن آن سوي نيل با قايق به آنجا منتقل مي شدند، احتمالاً با استفاده از غلطکهاي چوبي (در آن زمان هنوز چرخ اختراع نشده بود) روي اين شيب راهه ها به بالا منتقل مي کردند.
در جلوي هر هرم، معبد کوچکي قرار داشت که با گذرگاهي سنگفرش به معبدي ديگر که در دره نيل، در حاشيه مزارع واقع بود، مي پيوست. ورود به معبد واقع در دره از طريق مجرايي از رود نيل ممکن بود و هنگام جاري شدن سيل، با قايق به آنجا رفت و آمد مي کردند.
در دو سوي اهرام، هرمهايي کوچک با طرحي منظم و دقيق وجود داشت که ويژه اعضاي خاندان سلطنتي بود و تعدادي مصطبه نيز به مقامهاي بلندپايه درباري اختصاص داشت. جهت هرمهاي سه گانه، شمالي – جنوبي است؛ هرمهاي خوفو و خفرع نيز بر روي محوري مايل در امتداد يکديگر ساخته شده اند.
در مورد استفاده از فرمهاي هرمي شکل، "هلن گاردنر" در کتاب «هنر در گذر زمان» چنين نگاشته است:
«... وقتي پادشاهان سلسله سوم، اقامتگاه دايمي خود را به ممفيس انتقال دادند، تحت تأثير هليوپليس بود، قرار گرفتند. اين شهر، مرکز کيش نيرومند "رع"، خداي آفتاب بود که بتش به صورت يک سنگ هرمي شکل بنام بن بن ساخته شده بود. در دوران سلسله چهارم، فراعنه مصر، خود را فرزندان رع ناميدند و به همين علت از آن پس کوشيدند او را بر روي زمين مجسم کنند. بنابراين، فراعنه ديگر، فاصله اي با انتقال از اعتقاد به مجود روح و قدرت رع در سنگ هرمي شکل "بن بن" تا اعتقاد به نگهداري از روح و جسم خداگونه خودشان به همان طريق مشابه در درون مقبره هاي هرمي شکل نداشتند.»
1- هرم خوفو :
خوفو (خئوپس)، دومين پادشاه سلسله چهارم بود که از حدود سال 2551 پيش از ميلاد به مدت نزديک به ربع قرن بر مصر حکومت نمود. وي مجموعه گيزا را در چهل کيلومتري شمال داشور، نزديک قاهره مدرن و شهر تاريخي و کهن ممفيس، پايه گذاري کرد. اين مجموعه داراي پنج عنصر اصلي است: اهرام خوفو، خفرع و منکورع، تنديس ابوالهول و معبد دره اي هرم خفرع. از اهرام سه گانه چـيزه، هرم خـوفو، کهن ترين و بزرگترين است و تاريخ ساخت آن به حدود سال 2570 پيش از ميلاد باز مي گردد. اين بناي يادماني سنگي بسيار عظيم, به «هرمي که مکان طلوع و غروب خورشيد است»، شهرت داشت.
2- هرم خفرع :
خفرع، چهارمين پادشاه سلسله چهارم و پسر (يا برادر؟) خوفو بود. وي دومين هرم بزرگ گيزا و تنديس عظيم ابوالهول را احداث نمود که اين دو در حدود سال 2530 پيش از ميلاد ساخته شدند. خفرع از حدود 2558 پيش از ميلاد به مدت 26 سال بر مصر حکومت کرد.
هرم خفرع که در جنوب غربي هرم بزرگ خوفو واقع گرديده، 5/136 متر ارتفاع دارد (درحاليکه بلنداي اصلي آن 5/143 متر بوده)، طول هر قاعده آن 8/215 متر و زاويه شيب هرم 53 درجه و 20 دقيقه مي باشد. در تصاوير، هرم خفرع به دليل واقع شدن بر سطحي بلندتر نسبت به هرم بزرگ خوفو، مرتفعتر به نظر مي رسد.
3- هرم منکورع :
منکورع، پنجمين پادشاه سلسله چهارم و پسر خفرع بود که از حدود 2532 پيش از ميلاد به مدت بيست و نه سال بر مصر حکمرانی کرد. وی کوچکترين هرم را در فلات گيزا احداث کرد که سومين هرم از مجموعه اهرام سه گانه است. اين هرم، 5/66 متر بلندا داشته که امروزه به 62 متر تقليل يافته است. زاويه شيب هرم 51 درجه و 20 دقيقه و طول قاعده آن 5/108 متر می باشد و در بخش جنوب غربی دو هرم عظيم همجوار خود جای گرفته است. هرم مذکور نيز حدود سال 2510 پيش از ميلاد بنا گرديد.
از سلسله مقالات معرفی شاهکارهای معماری جهان
مهندس محمد رضا دهقانی