آبسالان

هرمزد روز از اسفندماه برابر با 1 اسفند در گاهشماری ایرانی جشن «اسفندی» و هدیه به زنان در نیاسر كاشان، اقلید و محلات؛ و پختن آش «اسفندی».
آغاز سال نو در تقویم محلی نطنز، ساوه و كاشان.
در فراهان معروف به «آفتو به حوت»(آفتاب در برج ماهی).
همچنین جشن «آبسالان» یا «بهارجشن» یا «جشن روباه» به مناسبت روان شدن جویبارها و طلیعه بهار. خجستگی دیدار روباه. (واژه ی «آبسالان» با «آبشار» و فشار آب ها در پیوند است.)
در متون كهن، هنگام این جشن به گونه های مختلفی آمده است كه مانند بسیاری از دیگر دگرگونی ها ناشی از محاسبه ی زمان با تقویم های گوناگون و كبیسه گیری های متنوع بوده است.
همچنین روز جشنی به نام «كوسه سواری» یا «.
مراسم نمایشی خنده آور كه توسط مردی كوسه رو كه بر درازگوشی سوار بوده برگزار می شده است. كوسه خود را باد می زده و مردم به او آب می پاشیده اند

[سپندارمذ روز از اسفندماه برابر با 5 اسفند در گاهشماری ایرانی
اینک زمین را می ستاییم؛
زمینی که ما را در بر گرفته است.
ای اََهوره مَزدا !
زنان را می ستاییم.
زنانی را که از آن ِتو به شمار آیند
و از بهترین اَشَه برخوردارند، می ستاییم.

روز پنجم هرماه و ماه دوازدهم هر سال «اسفند» یا «سپندارمذ» نام دارد. این واژه که در اوستایی «سْپِنـْـتـَه آرمَئیتی»(Spenta-Ârmaiti) می باشد و نام چهارمین امشاسپند است، از دو بخش «سپنته» یا «سپند» به مانک پاک و مقدس و «آرمئیتی» به معنی فروتنی و بردباری تشکیل شده است و معنی این دو با هم فروتنی ِپاک و مقدس است.
این واژه در پهلوی «سپندارمت»(SpandÂrmat) و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده است.
امشاسپند سپندارمذ، نگهبان و ایزدبانوی زمین ِسرسبز و نشانی از باروری و زایش است. جشن «سپندارمذگان» یا «اسفندگان»، روز گرامیداشت زنان در ایران باستان بوده و این روز به نام «مردگیران» یا «مژدگیران» یا «مزدگیران»(=هدیه گرفتن از مردان) نیز در ادبیات فارسی بكار رفته است.
یکی دیگر از نام های این جشن نیز، جشن «برزگران» یا «برزیگران» است که به مناسبت نقش مهم برزگران و کشاورزان در سبز کردن زمین و باروری زمین بوده است.
به بیان ابوریحان بیرونی، «اسفندارمذ» ایزد موکل بر زمین و ایزد حامی و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و درست کار بوده. به همین مناسبت این روز، عید زنان به شمار می رفت. مردم به جهت گرامیداشت، به آنان هدیه داده و بخشش می کردند. زنان نه تنها از هدایا و دهش هایی برخوردار می شدند، بلکه به نوعی در این روز فرمانروایی می کردند و مردان باید که از آنان فرمان می بردند.
گردیزی نیز در کتاب زین الاخبار خود به واژه ی «مردگیران» اینگونه اشاره کرده است که از این جهت این جشن را مردگیران می گفتند که زنان به اختیار خویش و با آزادی، شوی و مرد زندگی خود را برمی گزیدند.
هنوز نیز در برخی از گوشه های ایران زمین مانند اصفهان، پهله، ری و دیگر شهرهای ناحیه ی مرکز و غرب ایران، مراسم جشن اسفندگان همچون گذشته برگزار می شود، در این روز بانوان لباس و کفش نو می پوشند، زنانی که مهربان، پاکدامن، پرهیزگار و پارسا بوده اند و در زندگی زناشویی خود فرزندان نیک را به جامعه تحویل داده اند مورد تشویق قرار می گیرند و از مردهای خود پیش کش هایی دریافت می کنند. آن ها در این روز از کارهای همیشگی خود در خانه و زندگی معاف شده و مردان و پسران وظایف جاری زنانه را در خانه به عهده می گیرند.
بن نوشت ها :

گاه شماری و جشن های ایران باستان - هاشم رضی
تاریخ نوروز و گاه شماری ایران - عبدالعظیم رضایی
ترجمه ی فارسی آثارالباقیه ابوریحان بیرونی - اکبر دانا سرشت
جشن های ایرانی - پرویز رجبی
راهنمای زمان جشن ها و گردهمایی های ملی ایران باستان - رضا مرادی غیاث آبادی
فرهنگ لغات مرحوم دهخدا
فرهنگ فارسی برهان قاطع

پای بران
مانتره سپند روز یا انارام روز از اسفندماه برابر با 29 یا 30 ام اسفند در گاهشماری ایرانی
مراسمی به نام «پای بَران» در زنجان که در شامگاه آخرین روز از سال برگزار میشود.
در این مراسم خانوادهها برای وابستگان خویش «پای»( سینی مسی حاوی برنج پخته، بورانی و غذاهای تدارک دیده شده برای عید و مقداری پارچه یا پوشاک) میفرستند و فرد برندهی «پای»، هدایایی از صاحب خانه دریافت میکند.